Por Tania González

Nesta sesión, Fran Quiroga, investigador trasndisciplinar, coautor das obras Pensar y Hacer e director de Concomites; entabla unha conversa sobre o papel do mediador na creación de proxectos culturais. Partindo de que estes proxectos se basan en entornos participativos, o seu fin é que estas accións poidan encararse de forma favorabe para abordar os problemas e amezas que se presentan neste contexto de transformación ecosocial que estamos vivindo, coma o ascenso da ultradereita, a crise climática, a homoxeneización da cultura polas prácticas capitalistas ou a perda da identidade e da lingua propia.

Un dos primeiros temas que aparecen nesta conversa son as comunidades subalternizadas, que son aquelas que, ao longo da historia, foron marxinadas ou dominadas por estruturas de poder, impedíndolles acceder á representación política, económica e cultural plena. O concepto de subalternidade, desenvolvido por Antonio Gramsci e posteriormente ampliado por autores poscoloniais como Gayatri Spivak, describe estas dinámicas de exclusión. Ante isto, o papel do mediador é crear espazos de encontro, nos que as comunidades son as protagonistas, coñecidos como espazos de enunciación. Nestes espazos, a través de procesos participativos, os propios membros do grupo acordan de que xeito desexan levar a cabo actividades de transformación.

Este modelo favorece as redes de cambio, como as que propoñen os sistemas peer-to-peer (P2P), que permiten a creación de espazos descentralizados onde os participantes intercambian recursos, coñecementos ou servizos de forma directa, sen intermediarios. Un exemplo, explica Fran Quiroga, é o que pasou antigamente coas sementes, que pasaron de ser un ben común compartido entre veciños locais para depender de grandes multinacionais coma Monsanto.

Para levar a cabo estos proxectos é preciso atender a unha serie de elementos e decisións que permitan a eficaz comunicación entre o grupo, para alcanzar un bo resultado de participación:

1. O lugar de encontro. Establecer un espazo adecuado, acolledor e cunha xornada ben estruturada, onde os participantes entendan que as sesións son proveitosas, coidando a dinámica do grupo e adaptándose ao seu estado de ánimo.
2. Performativización da investigación. Moitas dos proxectos teñen que ver coa investigación pero a actividade tamén debe ser entretenida e ter trascendencia. No proxecto Ruraldecolonizado, desenvolvido por Fran Quiroga e Andrea Almedo co CGAC e o MUSAC, decidiron traballar as conversas e entrevistas realizando unhas andainas e mantendo a cámara a certa distancia para que a gravación non resutase incómoda.
3. Xeración de imaxinarios e valores. Repensar certos conceptos como o de progreso, pois impúxose a idea de que o contrario é o atraso, así como que o progreso se aopa vinculado únicamente ao beneficio económico. Deste xeito podemos observar como as manifestacións artísticas, como o cine, moldean estas percepcións colectivas do que é válido ou inválido.
4. Contribución da arte á sustentabilidade. Reflexionar sobre cómo a arte pode contribuir á creación de modelos máis sostibles e inclusivos.
5. Lugares de enunciación e novas preguntas. Para establecer novas preguntas e pensar no reencontro cos elementos da nosa cultura hai que elevar o pensamento crítico. Obras recomendadas por Fran Quiroga que analizan cuestións relativas ás prácticas capitalistas e ás necesidades de cambio, son: Un lugar común de Marina Garcés, Entusiasmo de Remedios Zafra, La seta al fin del mundo de Anna Tsing o Utopías Queer de José Esteban Muñoz.
6. A cadea de innovación deses futuros. As pequenas accións que comezan a ser iniciativas minoritarias poden abrir camiño a novas normalidades, como a reciclaxe ou a integración das políticas feministas na axenda política.
7. Experimentación para a participación. Existen diferentes formas innovadoras de facer mediación, como por exeplo pensar como dende o movemento do corpo, coa danza pódese abordar un conflicto e fomentar esa participación cidadá.
8. Reencantamento desde vínculos. Recuperar e fortalecer vínculos perdidos, como a relación co monte veciñal, pois se unha empresa se dedica ao seu coidado, os veciños deixan de ter ese vínculo coa natureza. Por tanto a pregunta é cómo poder recuperalos e reenamorarse tras esa desvinculación.
9. Acto de reparación. Determinados conflictos ou problemas que atravesan algunhas comunidades plantexan preguntas que invitan a reflexionar sobre como abordar feridas non resoltas e realizar exercicios de memoria sen caer na nostalxia. O ideal é ter en conta o camiño sen que iso sexa unha lousa coa que contruír o futuro.

Un dos retos a considerar é o extractivismo epistémico, que é un concepto que describe a apropiación e explotación do coñecemento dunha comunidade por parte dun axente cun certo poder (coma institucións académicas, empresas ou gobernos) sen o debido recoñecemento ou beneficio cara estes. Isto implica que as investigacións non só deben recoller información das comunidades senón tamén devolver algo a estas. Deste xeito, a mediación debe coidar as expectativas, equilibrar resultados e procesos, e incorporar ferramentas de facilitación grupal.

Concomitentes, entidade sen ánimo de lucro con CIF propio, apoiada estructuralmente pola Fundación Daniel y Nina Carasso, exemplifica este enfoque. Os proxectos que leva a cabo teñen un forte compromiso ético-político e cun alto valor estético. Deste xeito, a labor que realizan é acompañar ou mediar xunto a un grupo de persoas que quere solventar algún problema na súa comunidade e entre todos deciden como, traballando posteriormente cunha artista para alcanzar os obxectivos previamente establecidos.

Fran Quiroga ten claro que un factor esencial é saber posicionarse para ter cada vez máis independencia e referencia á hora de poder levar estes proxectos adiante, logrando que cheguen incluso a ser icónicos, erixíndose como auténticos actos de transformación social.

Por Sylvia Cives

Na sesión de hoxe, Yovana Quintana -durante moito tempo responsable do Centro Sociocultural de Vite– guíanos por este espazo e amósanos tódolos equipamentos e as actividades que teñen lugar. O centro ten un salón de actos amplo, no que se realizan actividades como pilates, a coral tamén se reúne aquí, fan eventos, etc. A primeira planta conta con varias aulas polivalentes, coa biblioteca e tamén coa aula de informática. Non todas estas aulas dependen directamente da xestión do centro senón que están afectados á outras entidades privadas mediante licitación, como pode ser a biblioteca ou a aula de informática. As actividades realizadas e xestionadas polo propio centro, como poden ser pilates, son sen ánimo de lucro e abertas a calquera membro da veciñanza.

Yovana introdúcenos no contexto social que levou á creación deste centro social nos anos 70. O barrio de Vite foi o primeiro polígono de vivendas creado en España, en 1970. As autoridades levaron a cabo esta intervención co obxectivo de “limpar” os arredores da catedral, debido ao auxe turístico, levando a cabo expropiacións e reubicando á veciñanza neste barrio en vivendas de protección social. Este feito ademais uníose á situación social que se vivía en toda España nese momento, coa desindustrialización de certos sectores moi potentes, a maior tasa de paro da historia do país, así como a aparición da pandemia das drogas, que se viviu intensamente neste barrio.

A todo esto sumábase que o polígono estaba rodeado de zonas verdes, mais sen ningún tipo de servizos, como un centro médico, unha escola, etc. A veciñanza mobilizouse e creou unha asociación de barrio, hoxe Coordinadora de Barrio. Grazas a este asociacionismo e á presión veciñal construise no ano 1991 a escola, os polideportivos e o espazo sociocultural que hoxe visitamos. O centro sociocultural foi construido polos propios traballadores do Concello, pois a xestión era algo diferente nesa altura e pertencía directamente ao Concello.

Isto todo quedou reflectido no proxecto Vite Arquiva – Futureando en común desde 1987, que se pode consultar en liña. Outra referencia moi interesante para ler tamén é a monografía de Joel Gómez Vite de Compostela, promovida polo INCIPIT, que se pode atopar aquí.

Actualmente Vite é un barrio accesible, bonito, limpo, con zonas verdes, e ao carón do campus norte e isto é o que quere resaltar Yovana. Debemos coñecer o pasado pero sobre todo valorizar o presente do barrio e a súa función actual. Para dinamizar o barrio, cunha poboación bastante envellecida, a mocidade do barrio levou a cabo unha intervención moi ben recibida pola veciñanza. Algunhas veciñas tamén participaron no vídeo proposto e realizado por Lúa Gándara, co título V de Vite e que vos aconsello ver.

Unha vez creado o primeiro CSC, o de Vite, fóronse creando o resto de centros pertencentes á rede, cun total de 45 no Concello de Santiago. Isto representa a nivel burocrático e de xestión un auténtico monstro complicado ás veces de xerir. A xestión dos centros é municipal, máis está parte externalizada.

As actividades están licitadas en 4 pregos:

• Animación
• Bibliotecas
• Porterías
• Aulas de informática

A xestión de todas estas actividades conleva un grande orzamento. Para dármonos conta do que implica xestionar a cantidade de actividades en tódolos centros, unhas 140, pódese consultar en liña o PDF  do programa de actividades de tódolos centros e asociacións municipais.

Respecto á participación e ao tipo de usuarios habituais dos CSC, Yovana partíllanos unha reflexión: a miaioría dos usuarios actuais son cativos e maiores, por unha cuestión de horarios e dispoñibilidade do tempo de lecer. Mais moi ao seu pesar non conseguen que a mocidade acoda ao centro como un lugar de encontro. A partir dos 12 anos perden a maioría deses usuarios que viñan acudindo desde cativos. Isto é unha cuestión que se está a intentar resolver e traballar en proxectos que poidan resultar máis atractivos para esta franxa de idade. Esperemos que nun futuro próximo a mocidase volte ao centro social como lugar de encontro e de desenvolvemento de actividades.

Certo é que hai casos excepcionais no referido á mocidade e á súa implicación nos centros, como é o caso do CSC de Conxo. Isto débese á propia idiosincrasia do barrrio, onde tódalas franxas de idade están moi vencellados ao centro e son moi participativos, especialmente en datas sinaladas coma o Antroido, ou o banquete de Conxo, festividades con forte arraigo no barrio.

Isto lévanos tamén á outra reflexión conxunta. Debe haber unhas liñas comúns para tódolos centros, pero é certo que o funcionamento de cada un está ligado ao propio barrio con cadansúas características.

A organización interna dos centros socioculturais

Algo que tamén é complicado de reflectir a nivel burocrático no Concello e que se poida entender as necesidades de cada un deles.

A xerarquía burocrática habitual para que un proxecto sexa aceptado é:

1. Primeiro paso: a(s) animadora(s) do centro fan unha proposta, por exemplo “O museo máis pequeño da cidade” que se levou a cabo no CSC de Vite.
2. Segundo paso: os técnicos especialistas en Xestión cultural deben aproba-lo proxecto. . Moitas veces os proexectos saen adiante pero acabánse topando co muro ddo orzamento dispoble.
3. Xefe (concello), responsable de aprobar a proposta e o orzamento.

Tódolos centros funcionan do mesmo xeito, malia teren diferentes necesidades e niveis distintos de implicación por parte da veciñanza. Outro punto importante na xestión dos centros é o das contratacións.

Tódolos centros deben ter un animador sociocultural. Alén diso, tamén existirá un coordinador e un equipo de técnicos, estes xa pertencentes ao Concello.

Para a xestión cotiá dun centro, o Concello saca unha licitación para externalizar os servizos. A licitación outórgase por dous anos e é prorrogable outros dous. Os traballadores contratados quedan subrogados á licitación despois de 8 meses. Cada centro ten autonomía na programación, e para iso teñen en conta o feedback dos usuarios e a propia dinámica dos barrios. A coordinadora da rede de centros fai, ás veces, propostas liñais entre todos os centros.

Yovana fai fincapé en que o uso de espazo de centro é para todo o mundo, algo moi importante de trasladar á veciñanza. Pódese solicitar unha sala unhas horas á semana, por exemplo, para unha actividade dunha asociación en particular, máis esta actividade será sen ánimo de lucro.

O  plan comunitario faino a Asociación de veciños de Vite xunto coa coordinadora do centro. É colectivo, non institucional. Por outra banda está Vite Rede, unha xuntanza dos diferentes axentes involucrados como son os servizos sociais, os colexios, asociacións como Cáritas, o Secretariado Xitano, a Coordinadora de Centros, etc. Reúnense para buscar solucións para o barrio, pero non está estandarizado. É importante salientar que o traballo colectivo na animación sociocultural é básico para a mellora de tódolos implicados.

Para os 45 centros hai 8 coordinadores, unha delas é a nosa anfitriona de hoxe, Yovana Quintana, que como xa comentamos leva Vite, Fontiñas, Amio e Almáciga e que recalca a urxencia de estandarizar entre os 8 coordinadores as mesmas liñas de actuación en tódolos centros, especialmente para algunhas áreas.

Yovana fainos ver que o centro cumpre unha función social moi importante. Para a xente maior mais que o feito de facer unha actividade o que buscan é relacionarse, sair da casa, un lugar de encontro. O centro é un punto de referencia, de servizo público a demanda. Yovana recalca os vínculos afectivos que se chegan a establecer cos usuarios habituais, xa que moitos acoden a ela e aos compañeiros para pedir axuda para outro tipo de xestións burocráticas, que se deben facer de forma dixital, nas que se senten perdidos, especialmente os máis maiores.

As bibliotecas

Esta parte da sesión estivo facilitada por Mar García, que actualmente é auxiliar de biblioteca na BPM Xosé Neira Vilas de Vigo onde é a experta en Literatura Infantil e Xuvenil e animación á lectura, e a responsable do Departamento de Programación e Actividades da biblioteca.

A(s) biblioteca(s) José Saramago está descentralizada e inclúe as bibliotecas de Vite, Conxo, Santa Marta e Fontiñas. A biblioteca José Saramago fundouse grazas a unha doazón de 500.000 pesetas en 1999. A súa decisión de doar a este barrio fíxoo simplemente porque preguntou cal era o barrio máis popular e con máis necesidade nese intre, que era Vite.

A biblioteca grazas a esa doazón inicial foise equipando moi ben co tempo. As actividades lévanse a cabo nas 4 aulas que conforman a biblioteca e son:

• 9 clubes de lectura, semanal ou quincenal
• escrita creativa
• animación á lectura
• eventos culturais
• charlas
• coloquios
• visitas culturais
• roteiros guiados sobre escritoras/escritores.

A vida cultural da biblioteca tamén se adapta ás necesidades do barrio, así como xa vimos para os centros socioculturais. Por exemplo, en Vite hai unha actividade específica na biblioteca para a xente maior, xa que o barrio ten unha poboación bastante envellecida. As bibliotecas teñen moito dinamismo e vida, a pesar de que nunha primeira ollada poida parecer que non é así. Ademáis tódalas actividades teñen sempre moi boa acollida. Como reflexión para concluír, o máis importante dos centros socioculturais e bibliotecas dos barrios é a función social que fan, como lugar encontro e referencia para varias xeracións do barrio.

Recomendacións de lectura de Mar García:

• Os libros e a beleza, Michèle Petit, Ed. Kalandraka
• Bibliotecas – una historia frágil, Andrew Pettegree & Arthur der Weduwen, Ed. Capitán Swing.
• Aprender en la biblioteca guía, Labs bibliotecarios.
• La cultura es mala para ti, Orian Brook & Dave O’Briend & Mark Taylor, Ed. Liburuak

Por Greta Marí

A sesión deste venre 7 de marzo estivo dedicada á xestión orzamentaria, financeira e laboral, impartida por Cristina R. Labandeira, profesional do sector cultural e licenciada en Ciencias Empresariais pola Universidade de Santiago de Compostela. Na actualidade, exerce como responsable da área económica e directora de proxectos na cooperativa cultural O Cable Inglés, entidade centrada no desenvolvemento e comunicación de proxectos culturais.

Esta sesión enmárcase nun momento crucial do curso, coincidindo coa última semana para a entrega dos traballos de deseño de proxectos que o alumnado está a desenvolver. Neste contexto, resulta fundamental centrar a atención nun dos aspectos finais e máis relevantes: o orzamento e o plan financeiro.

A través da reflexión sobre cuestións como: Que queremos facer?, Que implicacións temporais ten?, e Que implica en termos de planificación?, buscouse proporcionar ao alumnado as ferramentas necesarias para listar os recursos materiais e humanos requiridos para a execución dos seus proxectos. Este proceso permite discernir a viabilidade dos mesmos, marcando o inicio da fase de elaboración orzamentaria.

A sesión abordou a elaboración e xestión orzamentaria, así como aspectos da contratación laboral, con especial foco na aplicación práctica destes conceptos ao desenvolvemento de proxectos culturais.

Elaboración dun orzamento

Requisitos previos:

• Proxecto ben definido con obxectivos e accións claras.
• Previsión realista de ingresos (axudas, patrocinios, vendas) e gastos (directos, indirectos, imprevistos 5% recomendado).

Estrutura do orzamento:

• Organización por partidas (deseño, produción, comunicación) ou por actividades (actividade 1, actividade 2, etc.).
• A estrutura por actividades, recomendada por Cristina R. Labandeira, facilita axustes orzamentarios en caso de desviacións nos ingresos.

Tipos de orzamento:

• Interno: para avaliar a viabilidade do proxecto.
• Externo: para administracións ou clientes, con nivel de detalle adaptado e aclaracións sobre o incluído.

*Importante ter en conta o IVE tanto nos gastos como nos ingresos. Negociar en bruto e sen IVE.

1.1 Cálculo de Custos Laborais:

• Estimación do prezo por hora:
  • Cálculo das horas de traballo efectivas anuais (horas semanais x 52 semanas – festivos e vacacións).
  • División do salario anual desexado polas horas efectivas.
  • Inclusión de gastos adicionais (alugueres, subministracións, etc.) e adaptación aos prezos de mercado.
• Contratación laboral:
  • Diferenciación entre salario bruto, salario neto e custo total para a empresa.
  • Cálculo do custo total (salario bruto + seguridade social a cargo da empresa), con asesoramento profesional.
  • Negociación en termos de salario bruto e consideración de pagos adicionais (seguridade social, IRPF, finiquito).

1.2 Aplicación Práctica:

A sesión finalizou cunha actividade grupal de reformulación dos orzamentos dos proxectos dos alumnos, aplicando os conceptos aprendidos.

A tesourería

É fundamental ter unha visión clara dos ingresos e gastos previstos. O uso dunha folla de cálculo (Excel) permite levar un control preciso do fluxo de efectivo. Débese realizar unha previsión de cobros e gastos. Débese levar un control constante dos ingresos e gastos reais.

O financiamento

Hai varios tipos de financiamento que podemos valorar para os nosos proxectos:

• Autofinanciamento (recursos propios).
• Subvencións e axudas públicas.
• Contratos menores e licitacións públicas.
• Patrocinios privados.
• Pólizas de crédito bancarias.
• Venda de entradas ou tickets.
• Venda de merchandising.

Formas xurídicas: estruturas legais

• Autónomos (empresario individual).
• Cooperativas de traballo asociado.
• Sociedades de responsabilidade limitada laboral (S.L.L.).
• Sociedades limitadas agrarias (S.L.A)
• Asociacións.
• Sociedades de responsabilidade limitada (S.L.).
• Sociedades anónimas (S.A.).

Esta sesión sobre xestión orzamentaria, financeira e laboral marcou o peche do segundo bloque do curso, facendo fincapé na importancia de orzamentos dinámicos e adaptables á realidade dos proxectos culturais.

Exploráronse aspectos esenciais como a previsión de ingresos e gastos, o cálculo de custos laborais, a elección da forma xurídica máis axeitada e a xestión da tesourería. As participantes aprenderon a importancia de manter unha visión realista e precisa da planificación financeira, subliñando a necesidade de revisar e axustar os orzamentos de forma contínua.

A sesión consolidou ferramentas prácticas para garantir a viabilidade dos proxectos culturais, destacando a importancia da revisión constante e a adaptación ás condicións do mercado.

Este encontro tamén serviu como punto de transición, despedindo a compañeiras e preparando o terreo para o inicio do terceiro e derradeiro módulo. Con entusiasmo, os alumnos e alumnas están a ultimar os seus proxectos para a entrega, mentres se preparan para recibir novas compañeiras do seguinte módulo Mediación, Comunidades e comunicación cultural.

Por Antonio Gómez Vázquez

O pasado venres, 21 de febreiro, a formación do curso de Xestión e Innovación Cultural correu a cargo de Eloísa Pérez Santos, licenciada e doutora en psicoloxía pola Universidade Complutense de Madrid (UCM), experta en estudos de público, e docente universitaria na súa alma mater. Pertence, entre outros, ó grupo de investigación de Xestión do Patrimonio Cultural da mesma universidade, e ten traballado en proxectos da altura de MUSACCES (arte, acesibilidade e museografía integradora).

Durante a tarde, Eloísa achegounos a realidade do proceso de avaliación no ámbito da cultura, dende a súa importancia vital á hora de xerar boas prácticas na xestión cultural até exemplos prácticos que amosaban o seu importante papel. Porén, non todo é positivo, xa que o rol da avaliación ten sido moitas veces menosprezado ou directamente negado, polo que tamén nos ilustrou con exemplos non tan afortunados.

A ponente conseguiu integra-la participación do público dende o primeiro intre, xa que comezou a súa exposición precisamente cunha avaliación inicial: canto sabe o alumnado do posgrao acerca da avaliación nos proxectos culturais? O certo é que, no meu caso, ben pouco. Despois das preguntas, houbo un intre para calcula-las nosas puntuacións e, malia non estar orgulloso, recoñecerei que a miña foi un cero. Na rúbrica desta actividade, ós que acadáramo-las máis baixas puntuacións, correspondíanos a frase: “non sei moi ben que facedes aquí, mais tentarei convercervos”, e abofé que o conseguiu.

A actitude é máis importante que os recursos

 Esta frase, a modo de bisagra entre este primeiro test e a ponencia en si, veu a recolle-lo testigo precisamente desas rúbricas: había esperanza para os peor parados na avaliación inicial. Segundo Eloísa, considerar que avaliar é importante e xa un paso moi importante e, portanto, a actitude é máis importante que os recursos. A avaliación axuda a planificar un proxecto, xa que ó incluírmo-la avaliación dentro do plantexamento dos obxectivos o resultado muda radicalmente. A avaliación non debe entenderse coma un fin, senón coma un medio e un sistema de traballo que axuda durante todo o proceso de planificación e execución dun proxecto.

Para qué sirve a cultura?

 Un dos problemas máis importantes ó que nos enfrontamos á hora de avaliar un proxecto cultural é a dificultade de sinalar para qué sirve a cultura. Ó falarmos, maioritariamente, de experiencias intanxíbeis, non sempre é doado extrae-lo seu valor. Porén, as experiencias culturais teñen, cando menos, e segundo Holden, tres tipos de valores diferentes. En primeiro lugar está o seu valor intrínseco, é dicir, o que lle é inherente. Ademáis, ten un valor institucional, xa que son as institucións as que producen ou encargan boa parte da produción cultural. Por último, e a vertente con máis forza nos últimos tempos, témo-lo valor instrumental, é dicir, a cultura entendida coma un instrumento para lograr fins no ámbito social e económico. Do mesmo xeito, a cultura e maila arte teñen unha serie de aportes sociais importantísimos. Mesmo a nivel de saúde, a Organización Mundial da Saúde (OMS) recoñece que a arte axuda en ámbitos tan diversos como a saúde mental, os trastornos neurolóxicos ou incluso os coidados paliativos.

En consonancia con este auxe da valoración institucional e instrumental da cultura, cómpre menciona-los esforzos lexislativos que se están a producir nos últimos anos no estado español. un exemplo disto é a lei 2022 de Institucionalización da Avaliación de Políticas Públicas na Administración Xeral do Estado, que establece a obriga de incluí-la avaliación nos proxectos das administracións pública. Este tipo de normativas veñen a tentar mitigar unha tradición de escasa avaliación das políticas culturais; motivadas fundamentalmente pola falta de enfoque en dereitos culturais, sumado ó pouco interese da cidadanía e a unha maioría de xestores que evitan avaliar.

“Avaliar é planificar ó revés”

Esta cita do catalán Eduard Miralles introduce un novo capítulo acerca de cómo avaliar. Deste xeito, e con esta frase na mente, poderiamos resumi-lo proceso do seguinte xeito:

Concretar criterios de éxito -> desenvolver indicadores de cambio -> recoller datos -> interpretar resultados.

A avaliación debe ser unha práctica reflexiva, comprometida, transversal, aplicábel, tolerante e sistemática; asi como un proceso participativo (empática, ética e socialmente comprometido). Debe, ademáis, sistematizarse e ser sostíbel no tempo, de xeito que esté integrada de pleno no proceso de xestión de proxectos culturais. A avaliación, por tanto, é parte inseparábel da xestión estratéxica.

Eloísa fai neste punto especial énfase na necesidade de incluí-la avaliación nos orzamentos dos proxectos. Malia que non se cobre por realizala, debe estar correctamente orzamentada, para deixar constancia do seu rol no proceso de xestación e desenvolvemento do proxecto. En verbas da docente “o que non se orzamenta non existe”.

Avaliación a medida. O modelo dos seis pasos.

 Após o descanso, e até o fin da sesión, a ponencia versou sobre consellos e recomendacións para avaliar, fundamentalmente seguindo o modelo dos 6 pasos porposto pola propia Eloísa. De xeito resumido, este sistema de avaliación consta dunha serie de etapas a cumplir, que son:

1. Defini-lo propósito e os participantes: Antes de inicia-la avaliación, é esencial definir claramente o seu propósito: para que se realiza? Que se espera obter? Ademais, cómpre identifica-los actores implicados na avaliación, tanto internos (equipo do proxecto) como externos (público, institucións, financiadores). Tamén se debe avaliar a viabilidade da avaliación en termos de recursos e tempo dispoñible.
2. Formular obxectivos e criterios de éxito. Neste paso establécense os obxectivos xerais e específicos da avaliación, aliñados cos propósitos do proxecto. Estes obxectivos poden centrarse en diferentes áreas, como impacto social, calidade da experiencia, aprendizaxe, inclusión ou participación. Para cada obxectivo defínense indicadores de cambio, que permitirán medi-lo éxito do proxecto.
3. Planificar a avaliación. Nesta etapa determínanse os métodos e técnicas de avaliación a empregar, incluíndo ferramentas de recollida de datos (enquisas, entrevistas, observacións, etc.). Tamén se establece a mostra de participantes e as variábeis a analizar. É clave escoller unha metodoloxía que se axuste ós recursos dispoñíbeis e que permita obter información fiábel e relevante.
4. Recoller datos. Lévase a cabo a estratexia de recollida de datos segundo o planificado. Isto pode incluír técnicas cuantitativas (estatísticas, enquisas) e cualitativas (entrevistas, grupos de discusión, análise de comportamento). É importante controlar posíbeis sesgos e erros na recollida para garanti-la validez dos datos.
5. Analizar e interpretar datos. Unha vez obtído-los datos, procédese á súa análise e interpretación. Búscanse padróns, contrástanse os resultados cos obxectivos formulados e identifícanse áreas de mellora. Dependendo do tipo de avaliación, pódense aplicar análises estatísticas ou cualitativas para extraer conclusións significativas.
6. Comunicar resultados. Finalmente, elabórase un informe cos achados da avaliación. A difusión dos resultados debe adaptarse ós distintos públicos interesados (equipo do proxecto, patrocinadores, público xeral) e pode incluír informes escritos, presentacións ou materiais gráficos. A comunicación efectiva dos resultados facilita a toma de decisións e a mellora continua do proxecto.

Por último, a modo de peche, Eloísa procedeu a analizar polo miúdo exemplos de boas e malas prácticas á hora de avaliar proxectos culturais, o que servir para ilustrar de forma moi clara a importancia de implementar de xeito completo e integral a avalación neste tipo de procesos de xestión.

Para concluírmos

Falo agora a título persoal, mais gustaríame destaca-lo interesante que me resultou esta sesión do curso. A priori, e dende o meu absoluto descoñecemento do tema, non pensaba que a avaliación tivese un rol tan relevante. De feito, para min, a avaliación era pouco máis que un par de enquisas ou gráficos de datos feitos ó rematar un proxecto para medi-la participación ou a afluencia de público.

O saír da aula ese día, porén, marchei para casa cunha perspectiva completamente nova sobre un tema que nunca reflexionara en profundidade. Agora eu, e penso que falo por tódolos presentes ese día na sesión, coñecemos de xeito máis ou menos intensivo cómo empregar ó noso favor a avaliación como unha ferramenta útil e sobretodo imprescindíbel ó longo de todo o proceso de creación de proxectos culturais.

Por Claudia Martínez

Na clase de hoxe non falamos dos temas legáis da organización dun festival, necesarios pero dos que xa se falaron na clase de hai dúas semanas. Hoxe falaremos con Marcos Vázquez do proceso creativo e loxístico da produción dun festival. Farémolo desde un enfoque cultural e non mercantil.

En Esmerarte producen dous festivais con perspectivas, obxectivos e, por conseguinte, xeitos de traballar moi diferentes. O Portamérica, situado nunha antiga azucreira de Portas, unha aldea Pontevedra, é un festival de mediano tamaño cun cartaz destinado a un público reducido. Durante todo o ano e nos días do evento se leva a cabo moitas iniciativas que buscan ter un impacto positivo na localidade e ademais hai un esforzo detrás por promover o benestar social e aplicar políticas medioambientáis para combatir a súa pegada.

Pola contra, O Son do Camiño, situado no Monte do Gozo, Santiago de Compostela, é un festival de gran tamaño. Non ten como principal preocupación a pegada que deixan na contorna e o seu cartaz de música é “mainstream”.

Secuencia de pasos para planificar un evento

Definir o evento

O obxectivo principal dun festival é determinar que se quere acadar co evento. Neste caso, pode ser a difusión cultural a través da música, a danza ou outras formas artísticas, ofrecer entretemento ao público asistente ou incluso a recadación de fondos para apoiar unha causa benéfica ou algunha organización. É importante establecer claramente esta meta, xa que guiará todas as decisións relacionadas co evento.

O público obxectivo é outro aspecto clave ao definir un festival. Debemos pensar a quen queremos dirixir o evento, xa que isto influirá nas actividades, no tipo de programación e na estratexia de comunicación. O público pode ser moi variado: desde a mocidade que busca diversión e novas experiencias, até familias que desexan gozar dun día ao aire libre, ou profesionais que se interesen en aspectos máis técnicos ou específicos do festival.

Finalmente, o formato do evento é determinante para dar forma ao festival. Este pode adoptar diferentes modalidades, como un concerto, un festival temático, ou un ciclo de actividades culturais ou artísticas. A elección do formato dependerá dos obxectivos do evento e das expectativas do público obxectivo. Cada tipo de evento terá un enfoque distinto en termos de espazos, duración, programación e recursos necesarios para a súa organización.

Así, ao definir un festival, é esencial ter en conta todos estes elementos para garantir o seu éxito e que se poidan cumprir os obxectivos establecidos.

Cuestións temporais

A elección das datas ten que ser axeitada. Dependendo do teu público colocar un data ou outra pode ser crucial para que poidan asistir. Marcos pon de exemplo que o ano pasado O Son do Camiño coincidiu por datas moi próximo á selectividade. Ao priorizar a dispoñibilidade do artista en vez de a do público poderíanse perder moitos asistentes que non puideron acudir ao evento. Por isto, é importante considerar factores externos como as vacacións escolares, festividades locais ou outros eventos concorrentes que poidan afectar á afluencia de público.

Ademais das datas é esencial elaborar un cronograma detallado que inclúa todas as fases do evento, establecendo prazos claros para cada unha delas. Este cronograma debe abranguer desde as tarefas previas á planificación (pre-produción), como a contratación de artistas e a promoción, ata a execución do evento (produción) e o seu posterior seguimento (pos-produción). A definición de prazos axeitados permite garantir que cada aspecto do festival se leve a cabo de forma ordeada e dentro do tempo establecido, evitando imprevistos e asegurando o éxito da actividade.

Localización

Seleccionar o espazo adecuado implica ter en conta varios factores como o aforo, a acústica e a accesibilidade. Ademais, é fundamental contar cun plan de mobilidade eficiente, que garanta que os asistentes poidan desprazarse facilmente ata o lugar do evento. O Monte do Gozo, por exemplo, é un espazo ideal polo seu aforo, pero presenta algúns inconvenientes no que respecta ao acceso. A súa proximidade á AP-9 é vantaxosa, pero as estradas que conducen ao recinto son de só un carril, o que pode crear atascos, e o aparcamento tamén resulta limitado. Para minimizar estas dificultades, a organización do festival dispón de servizos de lanzadeiras desde tres puntos de Santiago, permitindo que os asistentes accedan ao evento de maneira máis cómoda. Do mesmo xeito, para o Portamérica, a organización ofrece unha solución para mellorar a mobilidade ao dispoñer de buses que conectan as cidades de arredor co espazo do festival.

O Coliseum en A Coruña é un exemplo de espazo cunha excelente accesibilidade, xa que está ben comunicado mediante a autopista e conta cun amplo aparcamento. Por outra banda, o IFEVI en Vigo sería un exemplo de mala accesibilidade: a súa entrada, por unha única vía, e o aparcamento reducido dificultan a chegada ao evento, facendo que a experiencia sexa pouco placenteira.

Despois de ter a localización é dependendo de onde sexa o evento haberá que xestionar a obtención das autorizacións necesarias para diferentes aspectos do evento, como a seguridade, o control do tráfico, o son e as condicións sanitarias. Por exemplo, para o uso de sistemas de son ao aire libre, é necesario obter unha licenza que regule os niveis de ruído para non afectar á contorna e cumprir coas normativas locais. Tamén se deben xestionar permisos para o control e protección dos asistentes, garantindo que o evento conte cun adecuado sistema de seguridade e emerxencias.

Equipo e recursos

Durante a pre-producción, o equipo humano estará composto por un grupo fixo de profesionais, pero na fase de produción do evento, o número de traballadores aumentará considerablemente. En Esmerarte, todo o persoal é contratado directamente por eles, sen recorrer á subcontratación de empresas externas. Deste xeito, asegúranse de formar a todos os traballadores nos riscos laborais asociados ás súas tarefas específicas. O principal inconveniente desta modalidade é a complexidade de coordinar e xestionar a todo o persoal de maneira eficiente durante o evento.

Un recurso fundamental é o técnico. Os recursos técnicos necesarios para a producción do evento, é dicir, equipos de son, de iluminación, escenografía, está alugado.

Outro é o orzamento. A distribución de recursos económicos moitas veces sirve para diferenciarse do resto. Gastar diñeiro en alugar unha nora pode ser unha inversión. Marcos sinala que as entradas de festivais en Galicia son moito máis baratas que no resto de España. Isto pode responder a que a man de obra ou provedores sexan máis baratos pero os artistas seguen costando o mesmo nunha zona que noutra de España. Do mesmo xeito mostra as entradas do Primavera Sound de BCN e o de Portugal, 100 euros máis baratas. Tamén menciona que hai aspectos puramente mercantís, como subir considerablemente o prezo das primeiras entradas ou non devolver o diñeiro dos vasos, cos que buscan aproveitarse do fanatismo dos asistentes para incrementar os seus beneficios.

Os fondos do Son do Camiño veñen  dunha subvención por retorno publicitario. Este tipo de axuda non se contemplaba para festivais e foi O Son do Camiño o primeiro que se beneficiou dela.

Tras seguir os pasos para planificar o evento hai que reunir as ferramentas e documentos de uso habitual:

O rider técnico

O rider técnico é un dos documentos máis importantes na produción dun espectáculo. Nel, o artista detalla todos os requisitos técnicos que necesita para a súa actuación, como a disposición do escenario, o equipo de luces e son ou os instrumentos.

En moitos casos, os riders son sinxelos e fáciles de cumprir, pero noutros poden ser máis complexos. Moitas veces úsase o diálogo para adaptar o rider e conseguir que encaixe entre dous artistas con necesidades distintas. Neste proceso, o xefe de produción técnica xoga un papel clave, pois é quen dialoga e negocia cos artistas para axustar o rider de maneira que encaixe no escenario do festival. Se o rider inclúe demandas que a organización non pode cubrir, non ten sentido negociar sobre iso. Por exemplo, no festival Son do Camiño, por normativa dos bombeiros, non se permite o uso dunha determinada cantidade de pólvora. Se un artista solicita este material, o seu uso será rexeitado.

Marcos comenta que as botellas de CO₂ son unha ferramenta moi utilizada, sobre todo por artistas urbanos. “É algo un pouco ridículo e, desde o punto de vista loxístico, bastante complicado”, defende Marcos.

No rider hai un apartado que se chama hospitality, nesa parte do documento se detallan todas as necesidades da banda en canto a aloxamento, viaxes e camerinos. A información incluída neste documento pode ser fonte de conflitos, especialmente polo espazo esixido por cada artista, xa que moitos requiren áreas exclusivas. Porén, normalmente acádase un acordo.

O hospitality pode resultar ridículo polas exquisiteces que inclúe, xa que algúns artistas fan peticións excesivas ou innecesarias. Con todo, Marcos entende que hai que ter en conta que pasan moito tempo na estrada, e moitas veces un espazo ben acondicionado e acolledor pode suplir estas demandas. Igual que co rider, no apartado de hospitality é implescindible chegar a acordos.

Contra rider

O contra rider é o documento que se lles entrega aos artistas en contraposición aos rides dos artistas. Este informe indica a todas as bandas cales son os equipamentos cos que poden contar no festival. Reflictirá o acordo chegado entre as partes acerca das infraestruturas e sistemas postos á disposición de cada artista.

Igual que no rider, no contra rider están detallado os inears que se van utilizar, o personal técnico, os monitores e o sistema de son entre outras cousas.

Folla de ruta

Outro documento fundamental é a folla de ruta, un cronograma detallado do día do evento que se envía aos artistas. Este escrito emprégase para indicar a cada banda o xeito de chegar ao recinto, o que van atopar en canto a son, os horarios de acceso e resto de información para facer o show. Outra información que se pode engadir é a información do hotel, os horarios de recollida, especificacións de onde estacionarvehículos pesados ou incluso un directorio de contactos do festival.

Durante o show: coordinación, supervisión e deixar o mínimo marxe á improvisación

A listaxe de tarefas para facer nun festival está composta polas de produción e os seus prazos.  Un ano antes do festival, establécense as datas para ter o cronograma definido. O primeiro paso é contactar cos provedores e xestionar cuestións clave como a solicitude de licenzas e a coordinación co equipo técnico, que inclúe arquitectos e enxeñeiros.

Tamén é fundamental analizar o aforo, calculando o número de persoas permitido por metro cadrado, e poñerse en contacto co equipo de infraestruturas (encargado do escenario e dos servizos) e co de maquinaria (carretillas elevadoras, entre outros) e os provedores de hostalaría. Ademais, cómpre redactar varios documentos clave: un borrador do proxecto para entregar ao concello; o plan de autoprotección, que define os medios para afrontar emerxencias; o plan de seguridade e saúde, que recolle todos os protocolos destinados a garantir a integridade dos traballadores e asistentes; o relativo á prevención de riscos laborais, que garante que todos os traballadores estean informados sobre as medidas necesarias para minimizar posibles perigos durante a montaxe e celebración do evento; o certificado de implantación do proxecto de actividade; o certificado de solicitude estrutural, emitido por un enxeñeiro, quen debe inspeccionar as instalacións; tamén hai que acreditar que toda a maquinaria instalada conta co marcado CE; e por último, é imprescindible contratar un seguro de responsabilidade civil.

Outro paso clave é adecuar o terreo, que pode implicar tarefas como desbrozar, instalar farolas ou colocar valos. Xa no último mes antes do evento, comeza a fase de construción, que inclúe o montaxe do escenario, a instalación eléctrica, os traballos de hostalaría e a preparación dos camerinos, entre outros aspectos.

Despois de falar sobre os pasos a seguir para organizar un festival, sobre os documentos de uso fundamental e o cronograma para non esquecer ningún paso do plan, Marcos ensinounos dous videos resumo dos dous festivais que organizan en Esmerarte.

Deunos un consello que a eles lles funciona moito para mellorar en cada edición: facer fotos do recinto horas antes de abrir as portas. Ter imaxes de todos os recunchos do festival, sírvelles para despois facer unha análise de que melloras se poden facer para os seguinte anos.

Tamén nos ensinou o informe de sostenibilidade que implantaron o ano pasado no Portamérica e que pon en valor a creación e funcionamento do festival. Este documento que se encontra na páxina web recolle as medidas para minimizar a pegada ambiental que ten na contorna. Fala do plan de reforestación de árbores autóctonas para compensar as 52 toneladas de co2 que supón a produción do festival, da accesibilidade a demanda dos asistentes con discapacidade, da búsqueda de produtores de km cero, da iniciativa para reducir a demanda da auga, da creación de totebags con lonas dos anos anteriores,…e moitos outros proxectos que fan parte do festival e lle dan unha razón de ser.