O pasado venres 27 de novembro foron os titores do Curso, Sergio Lago e Marcos Lorenzo, os encargados de conducir a sesión. O obxectivo principal era realizar a sempre difícil transición entre a xeración de ideas e o inicio da aterraxe, que debera concluír na pausa do Nadal e xa en forma de anteproxecto.

Como é habitual, iniciamos a clase repasando o aprendido na semana anterior, resolvendo dúbidas e avaliando o funcionamento do Curso. A continuación, cada un dos seis equipos compartiu a experiencia e principais conclusións do traballo de diagnose realizado durante as últimas semanas, así como as principais ideas que estaban a barallar, en base sempre ás necesidades ou oportunidades detectadas. Xa ao remate, cada equipo puido recibir contraste do resto de compañeir*s, así como referencias de proxectos que poderían servirlles de inspiración.

No bloque central da sesión traballouse sobre a estrutura do proxecto cultural que empregamos como marco condutor do Curso.

Aínda que hai moitos modelos posibles, consideramos que esta estrutura pode servir tanto como unha posible guía para a estruturación e redacción de proxectos como, ante todo, unha visión global dos aspectos sobre os que sempre debemos reflexionar para construír unha proposta sólida, sostible e viable.

Nun primeiro momento, de dimensión interna, realizamos o proceso de diagnose necesario para acadar a dimensión externa, o anteproxecto, que debe esclarecer en que consistirá o noso proxecto, quen estará tras el, para que serve a nosa proposta cultural, quen serán *s destinatari*s e quen forma parte do noso equipo e aliad*s.

O apartado operativo do proxecto (no que concretar a metodoloxía, as accións, a localización, os recursos, o orzamento, a avaliación e posible continuidade) abordarémolo a partir das aulas de xaneiro. Así, ao final do curso teremos deseñado, por equipos, un proxecto cultural propio.

Para a vindeira cita, o venres 4 de decembro, trasladarémonos ao Pazo da Cultura de Pontevedra, onde visitaremos o Culturgal da man da organización, teremos a oportunidade de traballar nos proxectos e poderemos compartir tamén un tempo distendido durante o xantar e no encontro posterior da Asociación Galega de Profesionais da Xestión Cultural.

Por Daniel Cánovas.

Teño que dicir que o pasando venres Juan Freire conseguíu comigo o obxetivo da súa presentación. Aínda que pode parecer aventurado aseverar cal é o obxetivo dunha ponencia feita por un terceiro, direi que, como científico que é, estou seguro que Juan Freire quixo deixar en nós, polos menos, un signo de interrogación sobre das nosas cabezas. E abofé que comigo o conseguíu.

Coñecidas as primeiras pinceladas do seu currículo, o primeiro que pensei foi aquilo de: “Que fai un tipo coma ti, nun sitio como este”. Biólogo Mariño… Polo menos tiñamos a certeza de que estaría afeito a nadar entre un bo grupo de peixes como o que nos xuntamos os venres.

Antes de nada quixo deixar claro un concepto, que resultou fundamental na súa traxectoria: acadar a comprensión do ter que traballar con e non para.

Arredor disto irán aparecendo outra serie de conceptos que conforman a liña argumental do seu discurso, como: traballo, esforzo, transformación, adaptación e sobre todo EQUIPO.

Juan define o equipo como “unha suma de diversidades”, no que cada quen ten que atopar o seu rol dentro da vida interna do grupo, para facelo fructífero, tanto a nivel técnico-profesional (o que sei facer), como a nivel interaccional (cal é o meu papel dentro do grupo).

Seguidamente continuou coa presentación dos seus actuais proxectos profesionais dentro do campo da educación, iniciados na procura de novos métodos de pedagoxía, e como comenzou cun novo xeito de ensinanza, saído da universidade tradicional para voltar á universidade dentro dunha metodoloxía Team Academy, que xira entorno a dous conceptos básicos: O traballo en equipo, e o apreder facendo. Baixo estas premisas nacen outros novos proxectos como Team Labs: Educación baseada na creación de proxectos reais, dun xeito cooperativo e cunha metodoloxía de traballo en rede.

Presentou tamén outros proxectos dende o mundo cultural: como MediaLab Prado (Cultura Dixital) e a European Cultural Foundation. Con eles quérenos deixar claro a necesidade de traballar e construír redes nas que poder interactuar con diferentes perfís profesionais e persoais que nos conduzan a crear coñecemento de xeito cooperativo.

Despois desta profusa presentación Juan Freire pasa ao meollo da ponencia e disponse a falar do por que da súa presenza no curso, que non é outra que as novas visións para enfrentarnos á creación dun proxecto.

Para iso precisamos un método, un equipo e un contorno (ecosistema). Pero, sobre todo, Juan destaca que enfrentarse a acometer a empresa dun novo proxecto é unha actitude.

Creando o Proxecto:

Metidos na fariña da creación dun proxecto confronta os conceptos de método fronte ao de ferramenta, reflexionando sobre o falso mito do método, xa que non existe un só xeito de facer. Pola contra, a ferramenta configúrase como ese elemento operativo que nos permite resolver a nosa problemática concreta. De aí que Juan Freire aposta pola ferramenta fronte ao método, utilizando para isto a metáfora da caixa de ferramentas: non hai unha ferramenta mellor que outra dentro da caixa; a mellor é aquela que nos axuda a resolver o problema.

Dende aquí pasamos a falar da importancia da creatividade e da innovación, para isto retomamos os conceptos dos que xa falaramos con anterioridade. A igual ou maior nivel do método teremos que ter sempre a actitude. E, por último, todo isto ten que suceder dentro dun contorno.

Polo tanto estas tres conceptos conformarían a formula:
Método – Como o facemos (máis doado de adquirir)
+
Actitude – Como nos enfrontamos ao que facemos (troco máis profundo)
+
Contorno – Donde o facemos
= Xeito de enfrentarnos a realidade

Pasamos logo a “descontaminar” o significado do verbo Emprender que non é outro, según a RAE, que: “Acometer y comenzar una obra, un negocio, un empeño, especialmente si encierran dificultad o peligro”. Juan pretende con esta definición primixenia, promover a idea de que todos os que acometemos proxectos somos emprendedores de facto, xa que nun principio a creación ou inicio dun novo proxecto implica un lanzarse, asumindo o risco.

Atendendo á definición de empresa: “Acción o tarea que entraña dificultad y cuya ejecución requiere decisión y esfuerzo.”, a realización de empresas é polo tanto unha actitude, un xeito de tentar trocar o status quo.

Para enmarcar estas conceptualizacións, dentro do proceso de creación dun novo proxecto utiliza a metáfora da viaxe, como camiño transformador que ten que desenvolver un troco vital para quen o desenvolve. Para iso, froito dun debate de equipo, Juan Freire amosa a xeito de postais as 8 verbas cloncluíntes que un dos seus equipos acadou entorno á elaboración dun proxecto:

• Experiencia: O proceso hai que vivilo. Ten que ser transformador na persoa.

• Orgánico: O proceso está vivo. Muda conforme avanza.

• Extremo: Precisa paixón, esforzo. É unha actividade transformadora, e, polo tanto, dura e ardua. Hai que vivilo coma un reto.

• Transformación: Ten que mudar a nosa visión das cousas.

• Reinvención: Aprendizaxe continua.

• Viaxe: Ten inicio e fin con estranos. É dicir emprendemos a consecución duns obxetivos comúns, cun equipo de descoñecidos aplicando a confianza mutua.

• Liderazgo: Estar ao servizo do equipo, coñecer o rol propio e desenvolvelo.

• Lugar: O proxecto, en fin, é un lugar, onde acontecen cousas con e grazas a outros. É fundamental crear un ambiente de confianza máxima, de confortabilidade ben entendida.

Estas 8 palabras conéctannos de novo cos conceptos de ACTITUDE E CONTORNO.

Deseguido entramos na paradoxa de como levar a cabo estas actitudes, este xeito de elaborar proxectos dentro dunha sociedade que parece non empatizar con esta metodoloxía. O troco tecnolóxico fainos vivir nunha perpetua e radical transformación da sociedade.

Ante isto aparece un novo concepto: Economía Creativa. Este concepto teoriza sobre cambios que nos están a suceder como sociedade. Como aparece un novo contorno e de como precisamos novas metodoloxías para afrontar novos retos.

Aquí Juan fálanos de conceptos antecedentes como o da Clase creativa teorizada en E.E.U.U. por Richard Florida, que promovía unha visión elitista dos perfís sociais creativos, así como o das Industrias Culturais Creativas, que nos conta dun xeito certamente limitador como as únicas industrias creativas son as culturais.

De novo contrapoñemos exemplos económicos tradicionais, do s. XX, centrado na cultura das masas, do anquilosamento, da rixidez, fronte a este novo concepto de Economía Creativa (s. XXI) que nos fala da multitude (Crowd), de modelos máis áxiles, adaptativos.

A tecnoloxía foi en boa parte a mecha que iniciou este troco, que fai do noso mundo actual un entorno incerto polo que é preciso non facer Plans, que son excesivamente lentos; fagamos métodos que son moito máis áxiles.

Dentro deste entorno tan inestable, a chave do éxito será a creatividade. De aquí o concepto de Economía Creativa, que baseamos arredor de dúas capacidades: a de innovar, facer cousas que antes non se facían para resolver problemas, e a capacidade de transformación, do eterno reiventarse como xa falamos con anterioridade.

Fronte ás estructuras xerarquizadas e burocratizadas de etapas anteriores, onde o pequeño somentes pode traballar para o grande, agora atopamos un gran número de pequenos traballando entre eles en rede, facéndose grandes, non polo tamaño, se non pola capacidade de creación nun universo moi heteroxeneo (Crowd), aos que Juan gusta de chamar Constelacións de Emprendedores.

Esquema do Novo Paradigma:

Esta relacción non implica a morte do modelo tradicional, senon que se está a transformar.

A continuación, Juan Freire explica o nacemento dos novos xeitos de crear proxectos baseado na metodoloxía do deseño, que implica ferramentas máis áxiles, máis adaptativas e o testeo por medio do prototipado.

Coa finalidade de visualizar estas estratexias, fainos a analoxía entre o desenvolvemento dun proxecto emprendedor e a realización dunha película, tomando como mostra a experiencia de Werner Herzog, fixada en 4 claves deste proceso:

1.- Autonomía e Confianza (Asume e aprende do Erro; é parte do proceso)

2.- Os cartos non son a clave (A ausencia de recursos como motor da aprendizaxe. Este punto deberemos tomalo con certa precaución, pois pode ser unha arma de dobre fío).

3.- A mestría precisa de paixón, esforzo e tempo (Aspirar á mestría, ao dominio dunha disciplina).

4.- O acto creativo é unha combinación de creación, destrución e purga.

Estas chaves poderían funcionar a xeito de manual de como facer as cousas.

Equipos Creativos:

Á volta do descanso pasamos do macro ao concreto, pasamos das actitudes ao ciclo vital dos equipos e proxectos. Comenzamos coa afirmación que nos fai Juan respecto á vida dos proxectos e do equipo, que ao seu entender deberán ser paralelos.

O Ciclo do Proxecto:

É neste momento cando topamos cos conceptos de Diverxencia (creación) e Converxencia (Idea), que atopamos expresados na seguinte ilustración.

Como vemos, topamos a parte caótica, a parte de exploración, investigación, de conceptualización, que normalmente non trascende pero que é de vital importancia para a vida do proxecto xa que estamos ante a fase pura da creación. É preciso permitirse ese momento para que suceda o seguinte, para poder parir a idea.

Estas son as regras básicas da metodoloxía da innovación Design Thinking: primeiro entende á persoa e logo idea a solución. Este proceso estará presente moitas veces ao longo do proceso vital do proxecto.

Unha vez superado o momento da diverxencia, ideamos. E unha vez ideado, prototipamos; é dicir, realizamos un test do noso proxecto empregando o menor número de recursos posibles. Finalmente hai que facelo medrar.

Durante todo este ciclo, utilizamos unha serie de ferramentas:

• Design Thinking: Innovación centrada nas persoas. (Ideais para a primeira fase e prototipado).

• Lean Startup.

• Metodoloxías Áxiles: Baséanse en entender o proxecto como un sprint. Debullando o noso proxecto en fases e afrontándoas deste xeito. Estes métodos aluden á parte de coordinación dos proxectos.

A utilización destas ferramentas debe circular dunha maneira concreta, centrándose 1º na persoa, 2º na tecnoloxía e 3º no negocio. Se todo isto dase do xeito correcto xorde a experiencia e a innovación.

Outra das ferramentas sobre as que se centra Juan Freire é o prototipado. Como indica o seu nome, provén do mundo do software e da ciencia, e digamos que estariamos a falar da fase de probas do proxecto. Nesta parte é onde se fai mais patente, se cabe, aquilo da pedagoxía do erro, xa que estamos na fase da experimentación de comprobar a validez da idea. Con esta finalidade teremos o recurso da creación MVP, ou Producto Mínimo Viable. É importante resaltar que este MVP, é un produto feito. É o elemento mínimo que permite comprobar que algo funciona.

Debemos entender que o desenvolvemento do proxecto terá que ser un prototipar contínuo.

Insiste Juan en que a vida do proxecto e do equipo transcorren paralelas, e así como evoluciona o proxecto terá que facelo tamén o equipo. Neste caso a ferramenta indispensable de todo equipo é o diálogo, pero non o diálogo como arma de debate ou discusión, senon como medio de resolución de conflitos.

A vida do Equipo ao igual que a do proxecto, convivirá con momentos de diverxencia e de converxencia, ata que se estabilice ou fracase.

Ecosistemas e Contornos:

Por último, falounos Juan da importancia do contorno dentro dos proxectos, xa que se conforma nestes ecosistemas o espazo onde se desenvolve o proxecto. Disertou sobre o que nomeou como o Modelo da Cebola, no que nos presenta os diferentes niveis relacionais do proxecto co seu contorno, indo de dentro a fóra: Equipo – Espazo – Comunidade – Cidade.

Parece non quedar dúbida de que o contorno será tamén un punto identitario que marcará o proxecto, e de como a importancia do contorno territorial pode favorecer a Comunidade Práctica fronte á Comunidade Competitiva.

A xeito de peche, compartir con vós a inquietude de non saber se esta “crónica” será da vosa utilidade ou non, pero eu direi que para min servíu para espertar a curiosidade sobre o afondar nestas novas metodoloxías, e como cofrade que son da Pedagoxía do Erro, non podo máis que finalizar coa seguinte cita de Oscar Wilde:

“Experiencia é o nome que damos aos nosos erros”´.

Dani Cánovas.

 

 

Por Carolina Blanco.

Por Xavier Campos.

Cando no 2003 comecei a traballar como técnico de cultura no Concello de Ribadeo a miña experiencia era fundamentalmente a do activismo cultural. Tiña comigo a querenza polos contidos (a música, a literatura, as artes escénicas, o patrimonio…) e unha clara vocación de intervención social, mais faltábame conceptualización e coñecemento concreto no campo do deseño e da xestión de políticas culturais. Chegaban dúas semanas no despacho para decatarse de que unha cousa era saber de teatro e outra ben diferente tomar decisións sobre que programación, para que públicos, en base a que obxectivos, en que calendario, desde que circuítos, con que formato e prezos… podiamos organizar a próxima temporada teatral do meu concello. E así co resto. Para poder definir o concreto era preciso comprender, e ter as claves, do global. Precisaba ter a visión do conxunto, aquela que dota de coherencia e de sentido ao traballo que facemos, para poder definir despois cada un dos aspectos particulares.

A partir desa constatación púxenme a devorar, con verdadeira ansia, todos os materiais que ía descubrindo e me podían ser de axuda no proceso de autoaprendizaxe. Xabide, Periférica, Interacció, Toni Puig, DIBA, gestorcultural.org, Alfons Martinell… eran referencias, nomes, marcas que aparecían e se repetían decote no mapa diverso das descubertas. Entre eles salientaba para min o de Eduard Miralles, responsábel da política cultural da Diputació de Barcelona. O seu perfil, cun pé na acción e no deseño de políticas desde a administración e outro na reflexión e análise do campo cultural, resultaba de especial interese para profundar naquilo que máis me interesaba, a tríade cultura, territorio e proximidade.

Coa lectura dos seus textos e a asistencia a algunha das súas participacións en diferentes foros corroborei enfoques de traballo, necesidades de planificación e perspectivas de abordaxe estratéxica das diferentes dimensións nas que hoxe a cultura se manifesta. Os seus conceptos servían, e serven, de ferramentas desde as que abrir canles de reflexión sobre o que estamos a facer e sobre como repensarmos a nosa posición en relación ao contexto. E iso, entendo, é ao final o máis importante. Calquera xestor cultural, calquera responsábel político desta área, ten, antes de calquera outra cousa, a obriga de pensar e de definir que cultura e para que sociedade.

A clase maxistral de Eduard Miralles na segunda sesión do curso respondeu, neste sentido, xustamente a esta necesidade que vimos de formular. O seu foi un demorado, claro e pedagóxico percorrido, de carácter fundamentalmente descritivo, das cuestións que conforman o esqueleto básico do marco teórico da xestión cultural e, ao tempo, serviu igualmente como repaso diacrónico dos principais modelos e perspectivas que se foron sucedendo no ámbito das políticas culturais.

Comezou Miralles reivindicando o seu papel de policy making, isto é, de facedor de políticas públicas que vén traballando, desde hai décadas e en diferentes circunstancias, a partir da conceptualización da experiencia e da posta en valor do coñecemento emanado da praxe. Fronte a unha academia en moitas ocasións depredadora do saber –como denunciaba Alfons Martinell nunha deliciosa entrevista para a revista Periférica– o noso convidado aposta por dar valor á experiencia do traballo para, desde ela, reflexionar sobre os contidos e as claves do propio marco desde o que se está a intervir.

En base a esa posición o propio Miralles iniciou a descrición dalgunhas cuestións básicas. Na definición e amplitude do termo cultura, por exemplo, oscilante entre unha visión sociolóxica asociada ás artes e outra antropolóxica (máis ampla e totalizadora) atendemos a necesidade de procurar o espazo máis fértil para a nosa acción na interrelación de ambas. Do mesmo xeito, no debate entre o obxectivo da excelencia (produtos “espectaculares”, con ampla visibilidade e escasa base sociocomunitaria) ou o da proximidade (proxectos de base ampla, firmes, mais con escaso impacto) apostamos pola converxencia de ambos (a máis base, máis altura) nunha fórmula que os articulase de forma eficaz.

Miralles conduciunos despois á descrición e territorialización histórica dos diferentes modelos de política cultural (estado árbitro, estado mecenas, estado arquitecto, estado enxeñeiro). Os Arts Council, os Ministerios de Cultura, as innovacións que se están a tentar en países coma Quebecq ou Australia… gañaron protagonismo para, a partir da análise das súas diferenzas, construír unha reflexión sobre os obxectivos, estratexias e funcións das diferentes políticas culturais.

A exposición centrouse, de seguido, na avaliación das particularidades das mesmas en relación ao resto de políticas públicas. Da man desta vontade achegámonos ao campo dos dereitos culturais -aínda pouco definido e avanzado-, á territorialidade da acción cultural e ás lóxicas de cooperación e/ou competencia que se dan nela e, finalmente, á vinculación das motivacións (resolución de necesidades existentes, aproveitamento de oportunidades de contexto) que aparecen na formulación das propostas culturais.

Por último, a comparativa de estratexias, políticas, axentes e factores de lexitimación que operaron nos diferentes modelos sociais (estado tradicional, moderno, do benestar e relacional) deu pé a unha proveitosa achega aos modelos da democratización cultural (André Malraux, proximidade, acceso á cultura, oferta, Casas da Cultura, cidadán espectador) e da democracia cultural (Mondiacult, Informe MacBride, cidadán como protagonista), da que partiron reflexións igualmente interesantes sobre a transversalidade das relacións entre ámbitos (educativo, social, cultural), a permeabilidade das políticas culturais aos cambios sociais e tecnolóxicos ou a evolución específica que se deu no marco do Estado español dos anos 70 en diante (asociacionismo cultural, institucionalización, equipamentos, reflexión sobre o quefacer cultural).

En resumo, a intervención de Miralles foi o que se agardaba: un percorrido maxistral, extenso e a un tempo rigoroso e ameno polos conceptos clave da xestión e das políticas culturais, que nos introduciu da mellor maneira a todos os contidos específicos que imos abordar no curso a partir deste momento.