Curso de Experto Universitario en Xestión Cultural na Universidade de Santiago de Compostela (2017-18)

Programación e mediación cultural: cinema e música. Con Ángel Sánchez e Vítor Belho

Por Paulo Bouzas

Na aula do 24 de Xaneiro tivemos a primeira parte das sesións destinadas a programación e mediación cultural, e comezamos con audiovisual e música. Para isto contamos con Ángel Sánchez, co-director do festival de cinema documental Play-doc de Tui, e con Vítor Belho, produtor e fundador de Nordesía.

 A primeira quenda foi para Ángel Sánchez, que despois dun repaso pola súa experiencia persoal e profesional comezou a súa exposición recalcando a importancia da autenticidade nos proxectos culturais, de facer as cousas dun xeito persoal, deixando a nosa pegada e fuxindo de imitar o feito anteriormente.

O Play-doc ten a súa primeira edición en 2004, despois duns anos 90 nos que o cinema independente e o documental de autor comezan a ter percorrido nos festivais, e coa redefinición do Sundance Film Festival como fito deste tipo de cinema e de descuberta de novas creadoras. Ademais, coincidiu co ano no que Michael Moore gañou en Cannes cun documental, cousa que aínda non pasara no mundo dos festivais.

Outros feitos de importancia na creación e distribución audiovisual do momento foron a creación de Arte TV en Francia no 1991, que apostou polo apoio á creación e ás culturas emerxentes en Europa, ou, no caso galego, de figuras como Margarita Ledo dentro da produción audiovisual de documentais. Tempos nos que a propia definición de documental de autor ou cinema documental resultaba difícil. E como adoita ser nestes casos, téndese a partir da definición dende a negación: sabían que non eran documentais de animais, nin reportaxes televisivos. Non pretendían facer biopics nin eran propostas de divulgación científica. Era cinema en estado puro.

2018-01-24 sesion Angel+Vitor 10Aínda que foron tempos de cambio, o certo é que non existían plataformas onde intercambiar e partillar documentais independentes. E por este e outros factores nace a asociación sen ánimo de lucro que lanzará a primeira edición do Play-doc en 2004. Comezos e actualidade que Ángel define como de “pratos chineses”, nun continuo traballo de equilibristas con moita fraxilidade, dende a trincheira e radicalmente independente.

Así que nun contexto de cambio, pero no que aínda quedaba e queda moita caspa, alfombra vermella, photocall e reparto de premios en grandes cidades con moitas luces de neon, xorde a idea romántica de facer un festival de cinema documental  nunha pequena vila do sur da Galiza. E isto parecía unha tolemia, por diferentes motivos. Na balanza semellaba haber máis cousas negativas que positivas, entre as que destacaban dirixirse a un público pequeno e descoñecedor deste tipo de audiovisual, a escasa posibilidade de atopar vías de financiamento ou a falta de contacto cos medios de comunicación nunha época na que aínda non existían as redes sociais.

Pero tamén existían factores positivos como o feito de que ao ser un festival pequeno, en comparación cos existentes, podían permitirse ter unha liña editorial máis clara en contraposición á incoherencia discursiva na programación dos grandes festivais con centos de títulos. Ademais nos festivais grandes, ao rematar as proxeccións, o público disólvese e non hai espazo para o debate ou para o contacto, cousa que si se pode conseguir en festivais pequenos ao aumentar a sensación de estar vendo cinema na casa, en comunidade. Ademais é un factor positivo o propio contexto territorial do festival, cunha gran  capacidade de sedución para realizadoras que se poidan sentir atraídas por espazos así. E no 2003 o Concello de Tui, de onde é Ángel, inaugura un gran auditorio con 500 butacas, sen existir programación nin ter idea de como encher este espazo de contido, coa proxección en directo da voda de Felipe e Letizía.

E así comeza o reto de entender o contexto e o espazo, e a2018-01-24 sesion Angel+Vitor 4 importancia de dimensionar correctamente o festival. Dende o tamaño, a estrutura, os obxectivos e a esencia mesma do proxecto. Un festival destinado a persoas non cinéfilas; e neste sentido apóstase, por exemplo, pola realización de actividades paralelas, que non son exactamente de cine, e atraer así a artistas doutras disciplinas, ou mesturando as propias historias dos documentais coa visita ou actuación en directo (no caso de docus sobre artistas) das protagonistas. Entendendo que o principal obxectivo do festival é que se mire este tipo de cinema procúrase fuxir das alfombras vermellas, dos photocalls ou da obsesión doutros festivais por contar con estreas.

Con respecto á programación, o primeiro dilema é pensar en programar para o público ou en programar o que realmente queres, asunto que tamén foi central no discurso posterior de Vítor Belho. Neste sentido o criterio foi o de atopar un equilibrio partindo da idea base de non subestimar ao público e de buscar unha labor pedagóxica educando a mirada e dirixíndose a unha audiencia non necesariamente especializada dende o respecto. Apostaron dende o principio por un reducido número de títulos, entre 40 e 50 dunhas 800 propostas que chegan por ano mediante unha pre-inscrición gratuíta. Ademais fan traballo de investigación en filmotecas, outros festivais, programan pensando en efemérides ou buscan algún tipo de escusa temática para darlle sentido á programación que reparten en diferentes seccións como Cinéma direct, Wrong Revolution ou diferentes retrospectivas, entre outras.

Neste sentido foron evolucionando e transformando a programación cara unha aposta cada vez máis arriscada a medida que ía evolucionando a mirada do público e achegándose ao obxectivo de xerar unha marca propia con identidade. Puxo como exemplos de festivais de referencia na Galiza que conseguiron esta consolidación con máis ou menos problemas, como Festival de Cans, o Curtocircuíto e o S8 da Coruña.

Para levar adiante todo este traballo contan con un equipo humano moi reducido que consta de dúas persoas durante todo o ano e que vai aumentando a medida que se achega a data do festival con persoal de produción, prensa, administración, persoal técnico, comités de selección de filmes… e procurando responsabilidades multitarefa optimizando así os recursos humanos cos que contan.

 

A evolución do festival en cifras

2018-01-24 sesion Angel+Vitor 1Para financiar todo isto pasaron dunha primeira edición en 2004 con pouco mais de 3.000 € de orzamento a unha media de 60.000 nos últimos anos. Este orzamento finánciase nun 50% con fondos públicos de diferentes administracións, 25% con patrocinios ou colaboracións privadas e outro 25% con recursos propios como a venda de entradas ou merchandising. Ademais chegan a acordos con embaixadas de países estranxeiros ou con outros festivais de cine, procuran  potenciar o intercambio de recursos con outros eventos e a optimizacións dos propios. A maioría deste orzamento destínase a gastos de loxística, transportes, subtitulados, equipos que teñen que alugar, contratación de persoal e asesoría xurídica.

Con respecto á asistencia de público no primeiro ano chegaron a ter unhas 1.500 asistentes, que en parte conseguiron cunha estratexia publicitaria baseada en achegarse a eventos cinematográficos, libreta en man, e anotar correos electrónicos das persoas asistentes, xerando así unha base de datos con mais de 400 contactos aos que foron informando da programación do festival. Actualmente contan cunha asistencia media de 16.000 persoas.

En xeral o Play-doc conseguiu converterse nun dos referentes no que a festivais de documentais se refire ao longo do Estado, cunha aposta arriscada, romántica e valente que é moi de agradecer. Un exemplo de como facer as cousas tanto dende o punto de vista da profesionalidade como dende a utilidade social e artística e a naturalidade e paixón depositadas.

 

 

Vítor Belho e a programación cultural como ferramenta transformadora

Despois da presentación inicial, Vítor fálanos de que comezou no mundo da música acompañando a artistas en diferentes tarefas e que, despois de ser consciente de que as súas habilidades musicais non permitían outra maneira de achegarse aos escenarios, comeza a súa experiencia de programación cultural na Casa das Crechas, e no activismo cultural.

Neste sentido, Vítor entende a música como ferramenta para 2018-01-24 sesion Angel+Vitor 9este activismo despois de participar de actividades políticas nun inicio que pouco a pouco foron perdendo peso, mais alá das conviccións persoais de cada un. Entende a importancia da diversidade cultural como ferramenta de loita anti-imperialista.

Da Casa das Crechas e da asociación de comerciantes da zona vella de Santiago nace o festival Cidade Vella como mostra de artistas noveis. Cunha dupla dimensión de procurar a consolidación do talento local mesturado coa mostra de apostas internacionais.

Despois da desaparición de Cidade Vella en 1995 nace, de mans de Vítor e de Paco de Pin, a produtora Nordesía. Nome inspirado polo concepto poético de Manuel Antonio que fai referencia aos ventos frescos do norte, entendendo este concepto cunha clara intencionalidade innovadora e de facer as cousas de maneira diferente a como se viñan facendo.

Teñen diferentes campos de traballo e obxectivos. Unha das súas tarefas mais importantes é a de management de artistas da Galiza mirando cara o resto do mundo e, por outra banda, atraer talento doutras partes do mundo a Galiza. Un dos seus principios fundamentais é o de poñer as persoas no centro á hora de pensar na programación, mirando cara o público potencial e xerando con este unha relación de confianza.

2018-01-24 sesion Angel+Vitor 7Un dos proxectos do que nos falou foi Sons da diversidade como ciclo de música pensado, unha vez máis, no intercambio cultural. Conseguiron un grande éxito de público, cunha media de 750 asistentes por concerto no Auditorio de Galicia, xerando unha fidelidade nas asistentes e unha boa relación de feedback. En cada concerto, como introdución, soaba unha voz en off que cumpría a dobre función de presentar á artista e de poñer o foco na diversidade.

Falou brevemente de Cantos na Maré como proxecto en pleno proceso de cambio e buscando un maior asentamento da programación sostida ao longo do ano. De cara ao Xacobeo 2010 realizaron a Festa dos Mundos, unha vez máis, e como con todos os anteriores proxectos, pensando na diversidade e no intercambio cultural. Neste caso conseguiron o maior éxito de público nun evento musical até o momento na Galiza, con ó redor de 120.000 asistentes nun concerto en Oleiros en 2004.

Falounos do Festival dos Abrazos facendo fincapé na importancia que tivo nel a relación entre arte e espazo, contexto e contedor, penetrando coa arte en espazos que teñen un gran valor patrimonial pero que non foran usados até ese momento con este obxectivo.

Falou tamén do Mercado Atlántico de Creación Contemporánea como evento centrado na creación e na innovación e do Womex como a gran feira de músicas do mundo.

Despois de presentarnos estes proxectos entrou a analizar o traballo na cultura tal e como el o entende. Con respecto á programación cultural, existe a dúbida de se a programación debe enfocarse a responder á demanda como “á carta”, ou se pola contra, debe ser responsabilidade da programadora funcionar como axitadoras para xerar algo a nivel de intervención social, discurso ideolóxico ou transformación do territorio. Neste sentido Vítor ten clara esta responsabilidade e cre na programación musical como ferramenta para estar no mundo, e polo tanto axitadora. A mediación cultural entendida como detonante.

Vítor ofreceunos a súa particular definición da programación: “Programar é comprometerse coa transformación do teu entorno, activar conciencia crítica e dar solución ás necesidades mediante a conceptualización, a elaboración dun relato, a selección de contidos, a selección dun lugar para o encontro, a identificación, comunicación e diálogo cos públicos potenciais, o deseño do ritual e a facilitación do encontro para alcanzar o éxtase.”

Súmalle a isto diferentes motivacións máis alá das 2018-01-24 sesion Angel+Vitor 6vinculadas á intervención social e ao territorio como son o feito de xerar discurso, a diversión, a sensación de poder ou simplemente gañar diñeiro. Entende que a construción de contextos, especialmente na Galiza entendida como periferia, e activar outros mecanismos como animar á creación de contedores que permitan a democratización do talento, facilitan a circulación do mesmo.  Neste sentido fai especial fincapé na importancia dos espazos.

Con respecto á programación dálle moita importancia á ollada e experiencia da profesional, aínda que sempre baseándose nunha análise metodolóxica para detectar as carencias e necesidades existentes, ademais das oportunidades que se nos abren. Fai unha análise crítica da xestión que se ten actualmente dende os concellos á hora de deseñar propostas musicais ou culturais no contexto das festas populares e bota de menos a figura de profesionais da cultura que se encarguen do deseño deste tipo de eventos.

En resumo, a visión de Vítor é a da música como ferramenta de transformación social e xeradora de discursos e cambios, da diversidade como freo ao imperialismo e da importancia do contexto para a circulación do talento. Todo insto sustentado pola especialización e profesionalidade na cultura.

Os públicos da cultura. Con Jaume Colomer

Por Sabela Ramos

O pasado mércores 17 de xaneiro tivemos con nós a Jaume Colomer, quen compartiu con nós tódolos seus anos de experiencia traballando, tanto no sector público como privado, na xestión cultural e, máis en concreto, a súa experiencia en análise e estudo dos públicos da cultura. A maiores dos seus cargos en diferentes entidades, tamén é docente e autor de numerosas publicacións con contidos sobre cultura e educación.

Jaume presenta para a súa sesión no curso unha estrutura dividida en tres partes  e unha metodoloxía aberta sempre á nosa participación e necesidades tanto individuais coma colectivas.

 

Introducción aos públicos da cultura

 

Que é cultura. Cuestión que repetimos a miúdo neste curso e que ten, como ben sabemos, unha grande multitude de respostas. Nesta clase preséntasenos a cultura coma

  • Práctica social: Xorde a través de diferentes reflexións que comparten as persoas sobre o seu entorno, sobre a vida, sobre a súa realidade… que se manifestan en diferentes linguaxes e a través da cal a xente se relacionaba. Elaborando estes códigos compartidos, créase unha comunidade, un grupo de xente que cohesiona a través da cultura entendida e utilizada como práctica social.
  •  Como ben de consumo/mercado: Recentemente a cultura adquire un valor económico, comeza a utilizarse como elemento xerador de riqueza que afoga, dalgunha maneira, esa necesidade de cultura como práctica social, convertíndose nunha práctica que xenera unha riqueza, moitas veces superior a outros sectores ou industrias. Ás veces tanta como para verse como motor económico de certos países.

E que funcións teñen os públicos nestas dúas realidades?

  • O público que a través da participación en certas prácticas culturais se desenvolve como persoa e como comunidade, creando unha linguaxe común e de cohesión.
  • Ao contrario, o público presentado como cliente, como mero consumidor e xerador de riqueza nas prácticas culturais.

 

Os públicos. Palabra de orixe francés que se refire ao conxunto de persoas int2018-01-17 Jaume Colomer 6eresadas por determinadas prácticas culturais. “Non existen públicos interesados por toda a cultura” afirma Colomer, se non que cada práctica crea uns públicos propios e determinados. Do que si podemos falar e do omnivorismo cultural e do univorismo cultural, persoas que se interesan por varias prácticas culturais e as que practican/consumen únicamente un tipo de cultura.

Falando de públicos da cultura podemos separar en dous grupos:

  • Persoas non interesadas: Aquelas persoas que non atopan ningún tipo de valor na cultura.
  • Persoas interesadas: Dentro das cales podemos distinguir, por unha banda, ás persoas que participan das prácticas culturais e aquelas que non participan.

Por que logo, se lles interesa a arte, non participan? Existen as chamadas barreiras: todos aqueles factores que impiden ás persoas acudir ou participar das prácticas artísticas. Poden ser de tipo subxectivo (mentais, prexuízos, estigmas…) ou obxectivo (acabo de ter dous fillos e non podo ir…)

 

Dentro dos públicos que si participan, podemos distinguir entre varios tipos:

  • Habituais/proactivos: Aqueles con hábitos culturais. A cultura está presente nas súas vidas.
  • Ocasionais/reactivos: Aqueles que participan das prácticas culturas porque existe un estímulo (Ex: boa campaña de marketing, recomendación dun amigo/a…)
  • Noveles: Aqueles que rompen as barreiras por primeira vez.

 

Basándonos nas estatíticas, entre os públicos noveles que acoden a algún espectáculo de artes escénicas, entre o 12-15% repiten. Dos que van unha segunda vez, máis ou menos o 40% tamén volve ir. E dos que acoden unha terceira vez, o 70% continúan consumindo artes escénicas. Polo tanto, esta primeira vez que se acode a un espectáculo de artes escénicas é un punto moi importante no que existe unha gran posbilidade de crear un público asiduo.

Todos estes datos preséntannos un primeiro mapa dos públicos e a súa heteroxénea relación coa cultura. Unha cultura que no Estado español parece que é cara, unha cultura da que te podes considerar espectador frecuente se participas de prácticas culturais cinco veces no ano.

 

Pequenos debates por grupos: por que nos interesa a xestión do público na cultura?

 

Que queremos conseguir cunha óptima xestión dos públicos? Cales son os obxectivos da consecución de públicos? Que non funciona e hai que mellorar? É un problema financiero? Un problema de rendibilidade social? A continuación algunhas das ideas compartidas:

  • Sostibilidade do proxecto
  • Valor comunitario
  • Captación de públicos obxectivos
  • Falta de valor nas artes, especialmente en actividade cultural gratuíta
  • Para manter viva a actividade, que crezca e se rexenere
  • Para poder seguir traballando no que me gusta
  • Retorno social

2018-01-17 Jaume Colomer 2En definitiva, que dependendo do sector no que se traballe, as preocupacións, as necesidades e os obxectivos para/con os públicos son diferentes e contrastados. Unha reflexión interesante que xorde deste debate é a de deixar de valorar o éxito dun proxecto pola cantidade de público que participa del. Estes datos, presentados sempre por parte da Administración pública, xa que, como entidade privada, sen público o negocio non funciona. Hai que buscar unha alternativa no sector público que mida o éxito dun proxecto en función do valor social que outorga, a capacidade de transformación  e de cohesión social que lle dá a unha comunidade, e non únicamente por valores numéricos.

Esta idea, canta máis cantidade máis éxito, é a herdanza das políticas culturais dos anos 60 así como de André Malraux, ministro francés en 1968, cuxo obxectivo en políticas culturais era o de xuntar ao maior número de xente, sen valorar a calidade da experiencia que se lles ofrecía ás mesmas.

Hai que ter clara a finalidade para elixir a metodoloxía

 

Introducción á xestión dos públicos culturais

 

Para comezar este apartado volvemos a conceptos xa tratados, os diferentes tipos de públicos, presentados cunha linguaxe diferente:

  • Público latente, aquel interesado que non participa.
  • Indiferente, non interesado.
  • Obxectivo, parte dos públicos potenciais que ti marcas como obxectivo para unha práctica cultural concreta.
  • Públicos obrigados (cautivos). Aquel público que participa da cultura porque o obrigan, sen ter opción a elixir. Este é un público xove na súa meirande parte.

En relación a este último punto, Colomer comenta a súa propia experiencia con focus groups de xuventude, nos que constantemente se escoitan frases 2018-01-17 Jaume Colomer 5como  “cando falamos de ir son eu o único interesado, así que non imos”. Os grupos integrados por mozos e mozas poden xogar un papel opresor dos intereses culturais, ou, pola contra, crear un estímulo. Cando é unha única persoa dentro dun grupo a que presenta inquedanzas culturais queda calificado de “raro/a” e para evitar esta situación decide non participar da cultura. Ao contrario, cando hai un grupo de mozos e mozas onde a maioría son públicos activos e participativos, é bastante probable que eses compañeiros ou compañeiras que non acuden a prácticas culturais, vaian para acompañar ao seu grupo, creando así unha figura de público potencial.

Abrindo de novo o debate, Jaume pregunta a varias alumnas da aula sobre as prácticas culturais que lles gustan e cando comezou o seu vínculo con elas. As opinións das compañeiras son variadas: música, artes escénicas, fotografía, artes plásticas… pero a maioría teñen algo en común e é que todas comezaron a participar da cultura porque algún amigo/a ou familiar lles dixeron que os acompañaran.

“Non pode haber intereses culturais sen experiencia previa. Pódese ter predisposición a certo tipo de sensibilidades, pero o interse só se xenera a través dunha experiencia” afirma Jaume. Por unha banda existe ese vínculo dos referentes, tanto adultos como de amizades, e por outra banda, podemos falar do vínculo emotivo, que nos conecta directamente cunha disciplina cultural pola sensación ou sentimento que nos xenera. En resumo, porque nos gusta.

 

Por iso, falamos das lóxicas explicativas da diversidade de intereses culturais

 

O clasismo de Bourdieu

Bourdieu presenta as prácticas culturais coma un ritual social. De esta maneira dá a cada clase social, unha “clase” ou “tipo” de cultura, “a distinción”.

  • Ás clases dominantes a denominada “alta cultura”
  • As clases medias aspiran á “alta cultura” pero non sempre chegan
  • As clases baixas teñen a denominada “cultura popular”

De que maneira evolucionan os intereses culturais? Na primeira infancia constrúese no sistema receptivo que as prácticas culturais son o que determina o  grupo social. Desta maneira, o ser humano ao nacer se verá completamente influenciado polas prácticas culturais que o seu grupo (vertical) realiza, entendendo esas como “súas”.  Na segunda etapa, centrámonos na adolescencia, nos grupos de amigos e amigas, onde existe un grupo horizontal, no que comezan a formarse uns intereses culturais que cambian e se transforman a medida que crecemos.

 

O omnivorismo de Peterson

A finais do último século, Peterson afirma en Norteamérica que os públicos das clases dominantes  son omnívoros, é dicir, que consumen todo tipo de culturas. “O eixo da alta cultura” que disfruta das “altas culturas” e da “cultura popular”.

 

A disonancia de Lahire

A principios deste século Lahire discute a teoría de Bourdieu, afirmando que, pese que os nosos intereses culturais si que están influenciados polo noso grupo social, existen “excepcións”: persoas que pese a pertencer a un grupo social determinado, gozan de prácticas culturais que “non lle pertencen” ao seu colectivo social. Estes intereses distintivos tenden a estar influenciados por estudos superiores, por persoas aventureiras que viaxan e entran en contacto con outras culturas ou persoas que non coñecerían no seu contexto. Este eixo explica as consonancias e diverxencias entre os diferentes contextos sociais en relación ás prácticas culturais.

 

O modelo de Kotler

Kotler, o pai do marketing, presenta o modelo máis complexo dos catro. Afirma que son moitos os factores que inflúen ou delimitan os nosos intereses culturais. Estes factores son de tipo social, psicolóxico, cultural ou persoal. Desta maneira afirma que cada individuo é diferente, e que, polo tanto, cada persoa presenta uns intereses culturais diferenciados. Coa chegada das novas tecnoloxías, as diferencias entre xeracións son cada vez máis marcadas.

 

2018-01-17 Jaume Colomer 9

Modelo de Kotler: factores que inciden no comportamento do consumidor

 

Existen dúas maneiras de concibir os públicos:

 

  • Os públicos como consumidores, usuarios ou beneficiarios: Isto fomenta a accesibilidade a propostas culturais. Estrutúrase a través dunha cadena de valor clásica, na que cada traballador e proceso da práctica cultural engade valor ao feito cultural, até que se chega ao último axente da cadena, o público, quen consume e “traga” todo o feito cultural: a práctica cultural remata/morre co público. Neste modelo triunfa o marketing que fomenta os encontros entre público e o producto cultural.
  • Os públicos como colaboradores: O público engade valor, convirte o esquema no chamado círculo virtuoso da cultura, formando unha espiral na que os públicos engaden valor ao feito cultural. Créase unha experiencia de co-creación, os públicos participan da toma de decisións e da elaboración de contidos. Os espectadores como axentes “activos” no proceso cultural: unha metodoloxía que presenta o empoderamento dos públicos coma finalidade última.

 

Jaume fálanos do proxecto “Be SpectActive!”, unha proposta na que nove equipamentos escénicos de nove dinamizadores de países europeos realizan durante catro anos unha experiencia de co-producción e co-creación cos espectadores. Aliándose con tres universidades que avalían resultados e analizan se este feito engade valor á proposta. Aquí o enlace por se lle queredes botar unha ollada .

 

Modelo de xestión propostos polo Marketing

  • Obxectivo: Incremento final do número de consumidores
  • Segmentación: Agrupar os públicos segundo as súas similitudes

 

Modalidades básicas de Marketing

  • Transaccional: Os públicos son anónimos e presentan unha comunicación invasiva e repetitiva. O seu último obxectivo son as ventas/transaccións.
  • Relacional: Para xerar confianza temos que crear unha relación directa co cliente/público, coñecelo e fidelizalo, a través dunha relación directa e persoal.

 

Audience development

Os públicos cada vez están máis interesados en colaborar cos creadores. Se están alonxando desa idea de “eu interactuo co equipamento” para pasar pasar a “eu colaboro co creador/a”. O obxectivo agora é crear unha comunidade que colabora na creación dun proxecto cultural.

Primeiro copiábamos os valores mercantís, despois pasamos a unha idea de relación entre xestor cultural e público e agora o obxectivo vai cara crear unha comunidade de interés, presentando ao xestor/a como dinamizador/a da actividade cultural. Unha proposta na que tanto os xestores/as como os público avanzan de maneira conxunta, sen perder estes primeiros o rol de profesional, cara unha cultura máis colaborativa incorporando aos públicos no seu desarrollo.

Moitas grazas a Jaume Colomer por unha clase tan clara e sincera. Unha das clases máis interesantes e técnicas do curso, na que comenzamos a chamarlle ás cousas polo seu nome e a comprender onde reside “o segredo” ou “a incógnita” da relación entre los públicos e a cultura. Aínda queda moito traballo por facer pero agora vémolo con máis esperanza.

 

 

Deseño operativo dos proxectos culturais. Con Marcos Lorenzo, Sergio Lago e Diego Parajó

Por Débora Valuja

A primeira aula despois do Nadal estivo enfocada en (pre)visualizar as tarefas que cada equipo deberá desenvolver durante os próximos dous meses. Esta visualización foi dividida en tres partes.

A primeira parte foi a máis teórica. Debuxamos unha estrutura ideal temporal para os nosos anteproxectos. Como é evidente, o obxectivo da mesma é conseguir avanzar e estar organizados. Aínda así, todo está conectado: tanto as fases anteriores como estas, por moito que as queiramos dividir. Fundamentalmente, agora todo funcionará en espiral.2018-01-10 deseño proxectos 9

As datas de entrega supoñen unha guía para unha mellor e máis eficaz organización pero, como todo está, non son compartimentos estancos. Para conseguir chegar a tempo a todo, Diego mostrounos algunhas ferramentas de planificación: planificación inversa, útil para prazos limitados; follas de ruta, cunha estrutura moi detallada; liñas de tempo, máis útiles para visualizar os momentos e ter mellor perspectiva; e o diagrama de Gantt, útil para dividir o traballo e definir tempos de execución.

A segunda parte da aula2018-01-10 deseño proxectos 4 foi totalmente práctica. Divididos en equipos, intentamos comezar a construír un primeiro cronograma e comezar a ser máis conscientes do tempo e das tarefas que realmente temos por diante.

A terceira e última parte da aula foi unha sesión de dinámicas con Diego, centrada en coñecernos mellor os uns aos outros, máis alá dos nosos equipos, e acabar por levarnos algunha cousa bonita dos demais.

 

 

 

 

 

 

Conversa aberta con Encarna Lago, Paula Cabaleiro e Julio Gómez: Inclusión, igualdade e sostibilidade, novas obrigas na Xestión Cultural

Trala intensa primeira parte de presentación dos anteproxectos -e un merecido descanso-  a sesión do 21 de decembro continuou cunha segunda parte, máis sosegada para os equipos, pero igualmente interesante, na que primeiro escoitar, e logo falar, sobre cuestións  que están a ser cada vez máis importantes para a sociedade e que supoñen un reto na xestión cultural, como son a inclusión, a accesibilidade, as cuestións de xénero e a sostibilidade.

 

2017-12-21 AlumnadoJulio Gómez, codirector do festival Sinsal e Sinsalaudio, falounos de SOSTIBILIDADE . Un concepto que marca cada vez máis o enfoque de moitos eventos a nivel europeo, sendo xa un obxectivo irrenunciable para os organizadores. Búscase o emprego de combustibles pouco contaminantes, optimizar os movementos de transporte para causar o menor impacto posible e garantir a reciclaxe de cantos máis elementos mellor, aplicando a máxima de que a mellor forma de reciclar é facelo na orixe procurando non xerar residuos.

Nos eventos tamén comeza a haber unha política moi concreta con  respecto á auga: auga como dereito, non como mercancía. Por iso, moitos festivais están a promover envases ou a admitir os que leva o usuario para reenchelos. Tamén se pensa na alimentación, poñendo en valor os excedentes, promovendo repartos, traballando o produto local… E, obviamente, se traballa nos modelos de organización e loxística, para tender á reutilización ou reciclaxe de elementos dunha edición a outra e minimizar a pegada ecolóxica dunha nova fabricación de certos materiais.

Julio falounos dunha ferramenta moi útil para poder desenvolver todas estas premisas, como é a coordinación de actividades empresariais. Un proceso baseado no diálogo entre os organizadores e todas as partes implicadas, con independencia do seu grao de proximidade ao evento, antes, durante e despois do mesmo. Nestas xuntanzas fálase, e confírmase a existencia dunha política de seguridade laboral, en canto ás cuestións que repercuten na integridade física dos traballadores, pero tamén nas legais e fiscais, así como a seguridade dos públicos. E incídese nas cuestións xa expostas de sostibilidade medioambiental. É a ferramenta que emprega Sinsal, un festival no que, por certo, non se empregan plásticos nin celulosas polas dificultades que presentan na súa reciclaxe.

 

2017 12 21 paula cabaleiro

Paula Cabaleiro, comisaria e xestora cultural,  dirixiu a súa intervención á PERSPECTIVA DE XÉNERO E GUALDADE  na xestión cultural e foi moi clara ao respecto: para ela, a perspectiva de xénero, a defensa da igualdade, son unha obriga para un xestor cultural, do mesmo xeito que son un dereito para a sociedade. E cando se xestiona cultura, sexa con diñeiro público ou privado, sen atender a estas cuestións o que se está a facer é atentar contra un dereito.

Paula explicounos que a súa visión e conviccións ao respecto teñen moito que ver co que viviu como estudante de Belas Artes, cun 70% de alumnas nas aulas, que, unha vez rematada a carreira, practicamente desaparecían no mercado laboral. Nas galerías, apenas había representación de mulleres artistas, igual que nos premios, tanto como receptoras como parte dos xurados. Por iso, cando foi ela a responsable de comisariar, decidiu contribuír ao equilibrio que non había e que, en termos xerais, sigue sen haber. Porque, segundo nos explicou, o teito de cristal é moi sólido no caso da arte, igual que en boa parte dos sectores. Por exemplo en ARCO, a referencia da arte contemporánea en España, as mulleres só representan o 20% dos artistas participantes.

Paula Cabaleiro falounos tamén da iniciativa Mulleres en acción, violencia cero, na que a arte pasa a ser unha ferramenta de concienciación para erradicar a violencia de xénero, ao tempo que é plataforma de mulleres artistas. Esta iniciativa, que desenvolve coa colaboración e implicación de varios concellos da provincia de Pontevedra, está a chegar cada vez a máis asociacións, centros escolares e institucións, de tal maneira que amplifica o seu impacto social, pero tamén o seu impacto artístico.

 

2017 12 21 Encarna e ÁngelesPola súa banda, Encarna Lago, xerente da Rede Museística Provincial de Lugo, falou con nós de INCLUSIÓN e ACCESIBILIDADE. De que os dereitos culturais son para tod@s e que, por tanto, garantir que o patrimonio cultural chegue a toda a cidadanía é o deber da xestora cultural. Que non hai que “confundir o rigor científico co rigor mortis” porque, moitas veces, por riba das normativas que hai que mudar para adecualas ao tempo actual, está a vontade de achegar a cultura a todas as persoas e, sobre todo, de facelo desde a alteridade.

Pero Encarna non acudiu á mesa redonda soa. Fíxoo con Ángeles Miguélez, unha das profesionais que traballa no departamento de Didáctica do Museo do Mar de Lugo. Ela lembrounos algo que é obvio pero que con demasiada frecuencia se esquece: que as persoas con discapacidade son membros  da comunidade e, por tanto, teñen o mesmo dereito que calquera outra a acceder á cultura. E explicounos que a accesibilidade non é o mesmo que a inclusión.

 

Fíxoo en primeira persoa, 2017-12-21 Cartaz e brailleporque Ángeles, ademais de ser unha das profesionais que traballa no Museo do Mar, e de desenvolver nel medio cento de obradoiros anuais, é unha persoa invidente que un día decidiu que non só quería poder visitar os museos, senón que tamén quería traballar neles. Porque “no momento no que deixo de recibir un servizo a prestalo paso da accesibilidade á inclusión”. Un paso que segundo nos dixo debe ser o obxectivo a acadar, sen esquecer que “a accesibilidade para algunhas persoas é necesaria, e moi importante, pero, para todas, é moito máis confortable”.

 

 

Momento de debate

Tralas exposicións das ponentes houbo tempo para preguntar e debatir. Faláronse de moitas cousas aínda que sen dúbida foron as cuestións de xénero as que máis tempo ocuparon, porque moitas e moitos observamos carencias, tamén no ámbito da cultura, neste sentido. Apuntouse á falta dun protocolo específico para agresións machistas dentro dos plans de seguridade e emerxencia dos eventos, así como a escasa sensibilidade que moitas veces, ante feitos como mínimo repudiables, amosan os equipos de seguridade. E púxose sobre a mesa o valor das palabras do que falara Encarna Curso de Experto Universitario en Xestión Cultural na Universidade de Santiago de CompostelaLago para debatir sobre unha cuestión, apuntada por Paula Cabaleiro e varias alumnas: por que ao remate do curso o noso título será de experto universitario e non de experta? E, profundando no valor de palabras e mensaxes, chegamos mesmo a cuestionar se o cartaz promocional do noso curso podía ter un trasfondo machista, herdeiro inconsciente dos estereotipos da publicidade tradicional. Un debate que queda aberto a todos os lectores deste post.

Presentación e contraste dos anteproxectos do alumnado

A última sesión antes do descanso do Nadal é, tradicionalmente, unha das máis importantes en todas as edicións do curso, porque nela os equipos explican por primeira vez as conclusións ás que chegaron tralos traballos de diagnose e expoñen os seus anteproxectos en formato pechakucha. Isto faise sempre diante dos compañeiros, pero tamén –e para moitas persoas é a primeira vez que se ven nunha situación semellante- diante de profesionais do mundo da cultura que avalían as súas propostas. Neste caso Julio González, Encarna Lago e Paula Cabaleiro, dos que falaremos polo miúdo nunha segunda parte, porque, ademais de exercer esta labor, participaron dunha charla aberta en torno a temas clave.

Pero primeiro falaremos da exposición dos equipos, porque detrás de cada unha delas hai moitos días de traballo e moitas horas de reflexión, debate e facer e desfacer para chegar a un importante punto de partida para os próximos meses, como son os anteproxectos:

 

Equipo 1. Arteixo

O equipo 1 escolleu o concello de Arteixo para desenvolver o seu traballo nun contexto industrial. Tras analizar a realidade dun lugar, mundialmente coñecido grazas a Inditex, detectaron varias cuestións:

  • cof

    O equipo 1 aposta por un proxecto de memoria colectiva no concello de Arteixo

    Perda da identidade cultural

  • Ausencia de referentes para a mocidade, que busca lecer e cultura no veciño concello da Coruña
  • Multiculturalidade social, pero non na oferta cultural nin na construción da identidade local
  • Contraste entre a zona hípster, de alto poder poder adquisitivo, relacionada con Inditex e residente en Arteixo, e a zona da industria histórica, marcada pola refinería, en Meicende

Con estas conclusións decidiron que o seu proxecto debía servir para favorecer unha nova identidade cultural que fora diversa, multicultural e multixeracional e que fora, ademais, nexo de unión entre as zonas en contraste. Así foi como decidiron que o seu proxecto sería a creación dunha memoria colectiva construída no presente para falar do que hoxe é Arteixo pero tamén do que foi nos anos 60, 70 e 80.

 

Equipo 2. Praia fluvial de Tapia (Ames)

O equipo 2 tiña que desenvolver un proxecto nun entorno natural e para iso escolleu a praia fluvial de Tapia, no concello de Ames. Este espazo, na beira do Tambre, ofrece unha paisaxe (co río, algunhas fervenzas e un bosque autóctono) que fai que todos os veráns estea cheo de centos de persoas. Analizando a realidade do lugar, o equipo detectou as seguintes cuestións:

  • En Ames hai un gran movemento asociativo e veciños participativos

    sdr

    O equipo 2 desenvolverá en Tapia un programa multidisciplinar de actividades

  • A oferta cultural concéntrase nos espazos urbanos do concello: Bertamirás e Milladoiro, en detrimento das aldeas, que non son poucas, e nas que non hai programación
  • Existe unha gran conciencia medioambiental entre os veciños e tamén entre os visitantes
  • Os visitantes enchen a praia pero non interactúan entre eles nin coa veciñanza
  • Descoñécese a importancia histórica de Tapia

Con todo isto, o equipo decidiu que o seu proxecto sería Tapia Cultural, un programa multidisciplinar de actividades encamiñadas a favorecer a participación activa desa veciñanza con ganas e a interactuación dos visitantes co lugar e a súa xente.

 

Equipo 3. Cuntis

2017-12-21 Equipo 3 (1)

O equipo 3 escolleu a cantería como eixo para o seu proxecto cultural na vila termal de Cuntis

O equipo 3 tiña que desenvolver o seu proxecto nun entorno rural con poboación espallada. Para iso, os seus membros decidiron enfocar a súa proposta asumindo a forma dunha asociación de extraterrestres de diferentes planetas coa misión de invadir a Terra. Un traballo que decidiron comezar en Cuntis, onde atoparon todo isto:

  • Patrimonio cultural e artístico moi rico pero sen explotar
  • Escaso apoio municipal ás moitas asociacións do concello que, por outra banda, tenden a contraprogramarse entre elas
  • Poboación envellecida
  • Desconexión entre as parroquias e oferta de lecer centralizada na cabeceira do concello
  • Balneario, pedra angular da oferta turística e da vida lúdica da veciñanza

Con estos ingredientes, os invasores espaciais barallaron desenvolver unha Cuntis Fashion Week e un proxecto de fixación da mocidade á vida de lecer do concello, pero finalmente decidiron apostar polo proxecto CN36-670 ou Cuntis Canteiro: unha aposta por reivindicar o oficio tradicional da zona, recuperando a simboloxía e a xerga propias da cantería, apostando, ao mesmo tempo, por artellar a vida cultural das parroquias dispersas do concello.

 

Equipo 4. Betanzos

O equipo 4 optou pola vila de Betanzos para desenvolver o seu proxecto e explicóunolo cunha presentación dramatizada na que non faltaron as conclusións da súa diagnose:

  • Equipamentos públicos infrautilizados e descoñecidos pola cidadanía
  • Casco vello cun forte movemento asociativo
  • Ausencia de política de rehabilitación de vivendas para o casco histórico
  • Envellecemento da poboación
2017-12-21 Equipo 4 (1)

O equipo 4 traballará na localidade de Betanzos con propostas artísticas nos espazos baleiros

Tras un brainstorming no que entraron todo tipo de alternativas artísticas, o equipo trazou as liñas básicas dun proxecto que, en honra do clásico arroz con chícharos, patacas novas, repolo de Betanzos e máis cebolas, foi bautizado como Arrepola Betanzos: unha aposta polo orgullo betanceiro e base de traballar na identidade e o autocoñecemento da historia propia, contando coa memoria da veciñanza, traballando con propostas creativas e artes escénicas nos comercios e espazos baleiros.

 

 

 

 

Equipo 5. Illa de Arousa

As persoas que forman o equipo 5 precisaban dunha vila mariñeira para o seu proxecto e decidiron apostar pola Illa de Arousa, onde desenvolveron unha serie de entrevistas e encontros cos que chegaron ás seguintes conclusións:

2017-12-21 Equipo 5 (1)

O equipo 5 tratará de involucrar á mocidade da Illa na xestión da oferta cultural

  • Avance importante do turismo nos últimos anos, a pesar do cal o sector primario segue a prevalecer sobre o sector servizos. A posibilidade que a mocidade ten de incorporarse a un negocio familiar inflúe na taxa de abandono dos estudos e nun certo desinterese pola oferta cultural
  • Escasa axenda cultural. Do Concello, de asociacións ou do Concello a través delas, para nen@s e persoas maiores, pero non para a mocidade. Prevalece a oferta de actividade deportiva
  • Participación irregular nas actividades e maioritariamente feminina
  • Orgullo da mocidade de ser da Illa, o que non evita que saian dela para pasar o seu tempo libre
  • O narcotráfico, aínda que non como en épocas anteriores, inflúe nalgúns aspectos da vida local
  • Gran patrimonio natural e cultural

Con todo isto decidiron apostar por Pesca Brava, unha aposta por un espazo autoxestionado pola mocidade que hoxe non ten oferta cultural  e que ben podería ser A Casa da Tomasa, para a que o Concello busca unha ocupación. Nela desenvolveríase un proxecto multidisciplinar, enfocado á cultura, á formación e ao social, coordinado por profesionais e con vontade de tecer rede coas entidades xa existentes.

 

Equipo 6. Arzúa

As integrantes do equipo 6 escolleron como escenario de traballo unha vila de interior e iso foi o que as levou a Arzúa. Con entrevistas propias, e investigación en redes e hemeroteca, puideron concluír que:

  • Hai pouca poboación, fixada fundamentalmente na contorna rural, adicada nun 60%, ao sector agrogandeiro
  • A renta en xeral é baixa
  • Importante envellecemento da poboación
  • Importantes recursos naturais e patrimoniais (entre eles o Camiño)
2017-12-21 Equipo 6 (1)

O equipo 6 explorará as posibilidades de Arzúa a través da participación activa dos seus habitantes

A análise da realidade non proporcionou unha aposta clara sobre que facer na vila, pero finalmente o proxecto saiu: será a creación dunha rede de persoas conectadas entre si co compromiso de facer pequenas actividades relacionándose co seu territorio. Traballando en varios marcos: o do patrimonio natural, o do material (castro, pazos e granxas) e o do inmaterial (oficios da terra e tradición artística). Todo isto cun obxectivo final que aínda está por concretar, pero que pasaría pola celebración dun evento colectivo na que poñer todo o feito en valor.

 

 

Cada equipo tivo un retorno por parte dos profesionais convidados en forma de felicitacións, críticas, suxestións e todo canto é necesario para mellorar os anteproxectos. Anotacións ás que habería que engadirlle o dito por Maximino Viaño, emprendedor histórico e cronista de Ames, nunha das entrevistas feitas polo equipo 2 para o seu traballo de diagnose: O mundo está cheo de oportunidades. O asunto é que haxa xente que as saiba aproveitar. 

 

 

 

Economía da cultura. Con Pau Rausell

Por Carmen Prego Lamas

Na última aula antes do comezo do descanso de Nadal, achegámonos á Economía da Cultura a través do profesor da Universidade de Valencia, Pau Rausell. Benvidas as achegas do profesor, xa que nos permitiron, ou polo menos no meu caso, entender a xestión cultural dende a perspectiva da xeración de economía, de investimento, de reto, de crecemento económico …. Mudando vellas expresións como a de “A Cultura como gasto”.

pau rausell

Pau Rausell, profesor da Universidade de Valencia

 

Quero empezar este post cunha idea clave e que permite centrar o que foi a sesión de traballo co profesor Rausell: nos anos 90 a investigación na Economía da Cultura necesitaba xustificarse ante os “economistas” ( de servizos, os financeiros,….) o corro da Economía (con maiúsculas, para entendernos) estaba pechado para o ámbito da cultura. Se te xuntabas, comenta o profesor Rausell, co sector da Cultura notabas “aquí están os economistas a ensuciar a cultura”. A perspectiva mudou e aqueles economistas agora queren aproximarse/facer industria cultural.  E comenta, con gran satisfacción, que nestes momentos a “Unidad de Investigación en Economía de la Cultura y Turismo (Econcult)” que el dirixe, é unha das unidades de investigación que máis ingresos xera na Universidade de Valencia. Aproximámonos as propostas de traballo desta unidade nas que a máxima é a de proxectos con viabilidade orzamentaria apostando polos espazos, a innovación e a cultura. Ideas interesantes no seguinte enlace web econcult.eu.

 

 

Destaco a reflexión inicial de traballo dalgunhas propostas desta Unidade de investigación, como por exemplo:

  • El Horno. Espacio de las Artes y la Cultura para la inclusión social y la Salud Pública: como unha proposta de reinvención do espazo, o inicio de proxecto é cunha pregunta clave: ¿qué é o que temos? ¿cales son as restricións do espazo? Relacionar cultura/creatividade/saúde/inclusión/cuestións arquitectónicas…. Na xestión deste espazo. Cunha visión integral dos proxectos na súa fase inicial.

Así mesmo, Pau Rausell tamén analiza as políticas culturais e entre as prioridades destaca, por exemplo, que a nivel europeo todas as convocatorias especialmente o PROGRAMA COSME cada vez ten máis importancia na valoración dos proxectos presentados no ámbito da cultura, do patrimonio. Temos, polo tanto, un novo exemplo desta mirada da Economía á Cultura.

Vexamos máis polo miúdo esta aproximación. A economía como ciencia social que explica as eleccións dos individuos, e aplicada ao ámbito da cultura  “trata de inferir o comportamento dos individuos cando teñen que elixir entre usos alternativos do seu tempo e recursos” e aquí temos:

  • O individualismo metodolóxico: son os individuos os que toman as decisións de xeito racional e consciente.
  • Estas decisións son tomadas no marco de determinadas preferencias.
  • O obxectivo destas decisións é maximizar a utilidade das ditas eleccións.
  • Todo este proceso está suxeito a un conxunto de restricións que poden ser: de orzamento dispoñible, en relación co tempo, co custe de oportunidade ou con outras restricións institucionais e sociais.

A partir da conxunción destes principios metodolóxicos pódense elaborar modelos econométricos que poden chegar a explicar por que decidimos comprar unha entrada a un museo ou explicado en termos económicos: a satisfacción pola entrada ao museo é superior ao seu custe? A partir de aquí, pasaríamos a outros dos puntos da aplicación daNa aula Economía á Cultura: dado ese nivel de preferencia (a elección no noso caso da compra desa entrada ao museo) como se poderían aumentar os beneficios de satisfacción?

Así, dende unha perspectiva de aplicación da Economía á Cultura podemos establecer, como exemplo, o seguinte obxectivo: “imos facer que a xente vaia máis ao teatro” posibles ideas:

  • Baixar os impostos do teatro, pero non necesariamente ten por que baixar o prezo.
  • Prezo: redución do custe.
  • Programar máis teatro: creamos a oferta, creamos máis oportunidade. Aumentar a programación reducindo as restricións.
  • Outras moitas que poderían xurdir,…

A Economía da cultura tenta, polo tanto, aproximarse os hábitos de consumo cultural, por exemplo e  facer inferencias, extraer conclusións que permitan xerar os elementos necesarios para acadar ese obxectivo. O profesor Rausell coméntanos que España é un dos países nos que máis analizado están os hábitos culturais da poboación e que no desenvolvemento das programacións non empregamos nin o 10% desta información.

 

Nesta aproximación ao estudio aplicado da Economía á Cultura é importante saber:

vidriera-post Pau Rausell

Vidrieira no Musèe Carnavalet da Historia de París

Que estuda a disciplina académica da economía da cultura?

  • Aquí atopamos, por unha parte que os bens e servizos culturais non son un output calquera xa que son “bens de experiencia” e en moitos casos moitos destes bens/servizos culturais mostran atributos de bens públicos.
  • O estudio dos mercados da cultura
  • A xestión dos grandes equipamentos culturais é un tema clave especialmente en cuestións relacionadas cos modelos de xestión cultural e que se están a converter en temas centrais de estudo en traballos de economía e de xestión cultural
  • As funcións da intervención pública na provisión de bens e servizos culturais: tanto para a satisfacción dos dereitos culturais como polos efectos económicos e a versatilidade da cultura para acadar un abano de obxectivos sociais, educativos, etc.

 

Desta análise da aplicación da Economía á Cultura, tamén xurde unha cuestión ¿hai cousas en cultura que non se poden contar/cuantificar? Por exemplo: o impacto cognitivo dunha exposición pódese cuantificar, darlle un valor económico?

No estudio dos mercados da cultura temos:

  • Experiencias culturais que non son de mercado,
  • Experiencias culturais que son de mercado,
  • Experiencias que prevén as AA.PP.

É importante coñecer onde está o átomo cultural, o punto de relación/de contacto entre a economía de mercado e o ecosistema cultural. Nestes momentos, estamos convertendo, cada vez máis, bens e servizos culturais como produtos.

En relación co estudio da Economía das Organizacións Culturais, o profesor Rausell comenta que:

  • As organizacións culturais funcionan, cada vez máis, como referentes doutras organizacións económicas
  • As motivacións dos/as participantes (sexan capital ou traballo) planéanse en termos diferentes ao resto do sistema económico, o que implica unha maior resistencia “non podemos comparar o mercado de cadeiras co mercado das emocións”.
  • A creatividade como input e o contexto (espacio) resultan máis importantes que en outros ámbitos.
  • As condicións obxectivas de traballo no sector cultural son peores que na media da economía , pero hai algún tipo de compensación, un valor engadido.
  • A tendencia estrutural que o ámbito da cultura non sexa comparable aos outros sectores.
  • Os/as profesionais do ámbito da cultura destacan polas súas habilidades/capacidades de innovación e creatividade respecto dos profesionais doutros sectores, pero teñen máis dificultades na xestión do tempo, por exemplo, e na habilidade de comunicar os contidos dos seus proxectos.

 

Cultura, alicerce da sustentabilidade

A última parte da sesión centrouse nas posibilidades da Economía da Cultura como programa de política económica e a súa relación co desenvolvemento,  e así, temos que ser conscientes da evolución do concepto de desenvolvemento e tomando de referencia a Jon HAWKES que no seu libro The Fourth Pillar of Sustainability: culture’s essential role in public planning, que como argumento central está o de propor a cultura como cuarto piar da sustentabilidade (ao mesmo nivel que os tres piares tradicionais: desenvolvemento económico, social e ecolóxico).

Para HAWKES a cultura é un proceso, non un produto. Sen a vitalidade da cultura, a planificación pública nunca pode ser realmente eficaz e íntegra; coa importancia do nivel local para favorecer un desenvolvemento sostible cun forte compoñente cultural.

Rausell sostén que o obxectivo de toda acción pública é a da política na que a cultura adquire centralidade e reflexiona sobre aspectos como:

  • As políticas culturais son as que “menos cambian” nun cambio electoral faise o que se fai.
  • Temos modelos de facer xestión cultural secuestrados polos equipos técnicos: quen delimita a política cultural a nivel municipal é o técnico. Anoto a reflexión!!
  • As políticas culturais son as menos eficaces de todas.

A centralidade da Cultura nas políticas públicas debe ser unha aposta xa que:

  • A Cultura incrementa o “atractivo” das rexións.
  • A Cultura incrementa a productividade dos restantes sectores
  • Mellora a eficiencia e a adaptación ás novas realidades sociais

 

destaque-post Pau Rausell

Destaque do informe RIS3 GALICIA, das estratexias de especialización para o RETO 1: Novo modelo de xestión de recursos naturais e culturais baseados na innovación, cunha aposta pola modernización do sector turismo e industrias culturais galegos a través do uso intensivo das TICs para acadar un sector turístico competitivo a nivel Europa baseado no Turismo cultural e nos recursos naturais.

Esta aposta, a través da innovación, tamén é unha preocupación das políticas europeas así Europa 2020 é a estratexia de crecemento da UE para a próxima década. Baixo a perspectiva de que a “UE se converta nunha economía intelixente, sostible e integradora” e fixando cinco grandes obxectivos en materia de emprego, innovación, educación, inclusión social e clima/enerxía. Cada estado membro adopta os seus propios obxectivos nacionais. Así mesmo, as autoridades nacionais e rexionais deben preparar estratexias de especialización intelixente no proceso de descubrimento de emprendedores. Estas estratexias (ESCALAS RIS3: estratexias nacionais e rexionais para a especialización intelixente) serán determinantes na distribución dos fondos europeos.

 

 

 

debuxo-post Pau Rausell

Pau Rausell, por Jaime Capilla Cela

 

A modo de conclusión, desta interesante aula, podemos dicir que a cultura xera espazos amables onde se xeran relacións e que cando estas danse con frecuencia dan lugar a interaccións. Apostar, en definitiva, polo crecemento económico baseado, tamén, no dereito a emocionarse xa que como diría PIERE LUIGI SACCO, a “Cultura alegra a vida”.

 

Da idea ao anteproxecto cultural. Con Marcos Lorenzo, Sergio Lago e Diego Parajó

Por Jaime Capilla

Comezamos a aula como cada mércores recapitulando a sesión anterior, na que tivemos a oportunidade de acudir á Feira das Industrias Culturais, Culturgal (Pontevedra). Tentamos valorar o conxunto da feira e as distintas charlas e presentacións ás que puidemos asistir. Falamos sobre a conversa con Xosé Manuel Aldea (director do Curturgal) e con Cecilia Carballido (responsable de produción e comunicación da feira), sobre a presentación do Banco de Boas Prácticas na Xestión Cultural promovido pola Asociación Galega de Profesionais da Xestión Cultural (AGPXC), e , xa por último, valoramos a mesa redonda Novos modelos empresariais e profesionais na cultura, que contou coa presenza de profesionais como Clara Rodríguez (7H Coop), Emi Candal (Urdime) e Javier López (Ainé Producións), e moderada polo noso compañeiro Serxio Lago (BenCuriosa).

Despois destas valoracións arrincamos coa sesión do día, na que comezamos cunha breve presentación por parte de cada un dos grupos. Empregando a ferramenta dixital Real Time Board como soporte visual tentamos afondar nas claves e ir perfilando as principais características de cada proxecto. A estrutura das presentacións inspírase no seguinte esquema, sempre adaptado ás circunstancias e características de cada proxecto:

  • Principais ideas de diagnose
  • Tres ideas de proxecto que xurdiran nas sesións de creatividade
  • Presentación de boas prácticas que localizamos en relación as ideas anteriores e como punto de inspiración
  • Argumentar e defender a idea seleccionada.

Todo isto como un paso previo para a realización das presentacións do Pechakucha que realizaremos antes do Nadal diante de profesionais do mundo da cultura  que avaliarán as nosas propostas. Neste caso teremos a oportunidade de contar con grandes profesionais do eido cultural como: Julio González (co-director de Sinsalaudio), Encarna Lago (xerente da Rede Museística Provincial de Lugo) e Paula Cabaleiro (comisaria e xestora cultural).

 

 

 

Equipo 1. Arteixo

O equipo de Arteixo enfrontábase á xestión dun proxecto nunha contorna industrial con moitas peculiaridades. Tralo estudo desta localidade da provincia da Coruña, detectaron os seguintes elementos de diagnose:

  • Perda da identidade cultural.

    2017 12 13 sesión traballo proxectos CEUXC 6

    O equipo 1 destacou a multiculturalidade de Arteixo

  • Forte industrialización.
  • Importante impacto ambiental.
  • Falta de oferta de lecer para a mocidade, que se moviliza cara á cidade da Coruña.
  • Efecto Inditex. A empresa atrae a moita xente de distintas nacionalidades xerando unha rica diversidade cultural.

En canto ás ideas xurdidas na sesión de creatividade, o equipo estruturou a realización de actividades como:

  • Recital de lendas galegas.
  • Xornadas de cinema.
  • Obradoiros de graffiti.
  • Teatro interxeracional.
  • Rutas guiadas por persoas maiores.

Como proxectos de referencia falaron do Festival das Aldeas Vinhateiras, que propón a revitalización do territorio partindo da súa propia esencia, e a iniciativa “barrios críticos”, que se localiza na zona da Cova da Moura en Lisboa, un barrio de poboación migrante no municipio de Amadora.

A través destes elementos de diagnose, elixiron como idea principal para o seu proxecto a creación dunha memoria colectiva na búsqueda do Arteixo de seu, dun proxecto que proveña da memoria, das súas raíces e da súa idiosincrasia, pero tamén afondando no Arteixo máis multicultural e cosmopolita dos últimos anos.

 

Equipo 2. Praia fluvial de Tapia (Ames)

 

2017 12 13 sesión traballo proxectos CEUXC 13

O equipo 2 atopou en Tapia a unha veciñanza activa

O equipo encargouse de analizar o enclave da praia fluvial de Tapia no concello de Ames (A Coruña), un entorno natural na beira do río Tambre que conta cunha gran acollida de visitantes nos meses estivais. O proxecto nace co nome “Tapia (Eco)Cultural”.

 

 

Como elementos de diagnose previa destacaron:

  • A carencia dunha programación cultural no ámbito rural.
  • Certa concentración da programación cultural nos centros de poboación de Milladoiro e Bertamiráns, entre os que chega a producirse certa competición.
  • Un interese por parte dos axentes locais e da propia poboación pola dinamización da contorna rural.
  • Un activo tecido asociativo.
  • Amplo perfil de persoas que acuden a pasar o día na praia fluvial: familias, xente maior, xente nova, etc, …

En canto ás ideas que propoñen para a consecución do obxectivo de dinamizar esta contorna natural propoñen as seguintes:

  • Ruta de sendeirismo teatralizada.
  • Contacontos no muíño.
  • Concerto de grupos ou axentes locais relacionados coa música, como poderían ser a banda de Barouta ou o coro de Tapia.
  • Cine familiar.
  • Xogos tradicionais.

Conscientes da contorna na que se desenvolverá o proxecto, o equipo quixo marcarse unha liña de actuación importante con respecto ao medioambiente, buscando o menor impacto posible de residuos, facilitando puntos de reciclaxe e promovendo o transporte compartido.

En canto á operatividade do seu proxecto, destacaron a participación como eixo vertebrador, co que involucrar aos axentes locais no eido da programación, pero tamén destacan o interese por integrar ao público de forma activa a través de obradoiros, e sobre todo, desfrutar da dinámica de traballo de aprender facendo e compartindo.

 

Equipo 3. Cuntis

2017 12 13 sesión traballo proxectos CEUXC 18

O equipo 3 descubriu a importancia da cantería en Cuntis

A vila de Cuntis é unha contorna rural que se caracteriza por ter unha poboación moi espallada repartida en oito parroquias. O equipo realizou entrevistas cos axentes locais tralas que nos expuxeron os seguintes elementos de diagnose:

  • Importante patrimonio sen explotar.
  • Forte compoñente turístico totalmente enfocado nas augas termais e no balneario.
  • Tecido asociativo importante, pero con pouca actividade.
  • Unha poboación pequena, con case 4.000 habitantes, e distribuída en 8 parroquias.
  • Forte envellecemento da poboación.
  • Falta de conexión do Concello coas parroquias rurais.

Durante as súas pesquisas descubriron que, das oito parroquias que conforman este territorio, tres delas teñen unha tradición de canteiros moi importante. Este dato vai ser un eixo importante á hora de planificar o tipo de actividades e a dirección do proxecto. Como propostas principais manexan as seguintes:

  • Xogos tradicionais aproveitando a simboloxía e a xerga propia da cantería.
  • Incorporar a tradición canteira á moda.
  • Obradoiros de oficios.
  • Unha estratexia de comunicación moi inxeniosa na que os membros do equipo se transformarían nunha asociación de extraterrestres de diferentes planetas coa misión de invadir a Terra.

O grupo atópase nun momento de definición das estratexias a seguir, pero xa teñen claro que procurarán aproveitar esa tradición de canteiros como fío conductor da súa intervención cultural.

 

Equipo 4. Betanzos

O foco do proxecto cultural para o equipo de Betanzos é o casco vello da vila. Unha cidade con moita sona e gran riqueza patrimonial, pero que nos últimos anos foi perdendo peso estratéxico fronte a outras poboacións do entorno da cidade da Coruña. No seu período de diagnose o equipo detectou os seguintes elementos que caracterizan esta contorna urbana:

  • Forte asociacionismo en relación co casco vello.
  • Unha gran cantidade de vivendas e locais comerciais baleiros.
  • Forte envellecemento da poboación.
  • Infrautilización e descoñecemento dos equipamentos públicos relacionados coa cultura.
  • Pouca dinamización comercial.
2017 12 13 sesión traballo proxectos CEUXC 31

O equipo 4 decatouse da gran cantidade de locais baleiros en Betanzos que poderían ter un uso cultural

O grupo de traballo baralla varias ideas que partiron da sesión de creatividade, como a dinamización do comercio a través das artes escénicas, a creación de instalación creativas que promovan os equipamentos públicos, e tamén a realización de coloquios sobre historias de antes e de agora co que poder afondar na identidade e a historia da propia vila, así como profundar nas problemáticas que atañen a zona patrimonial.

Como proxectos de referencia aluden ao mapa emocional do Barrio de San Pedro (Santiago de Compostela); ao café da memoria promovido polo Museo do Pobo Galego, que trataba distintas temáticas como as mulleres no mar ou a propia historia do museo.

O equipo de Betanzos decántase finalmente polos coloquios como eixo vertebrador do seu proxecto cultural, buscando como obxectivos crear novos espazos de encontro para a veciñanza, a recuperación da memoria histórica da vila, a activación dos espazos comerciais ou a dinamización comunitaria deste entorno privilexiado.

 

Equipo 5. Illa de Arousa

O seguinte proxecto sitúase nun lugar singular como é a Illa de Arousa, unha vila mariñeira do sudoeste de Galicia. O grupo de traballo realizou unha labor de investigación moi exhaustiva, o que lles permitiu facer un diagnóstico moi afinado sobre as singularidades da illa, tanto da contorna como dos seus propios habitantes. Como características mais importantes destacan:

  • Unha problemática coa turistificación da illa, que tan só conta cunha vía de acceso e saída.
  • Unha dependencia casi exclusiva do sector pesqueiro en termos económicos, en torno ao 80 %.
  • Permanencia do narcotráfico e tódalas consecuencias que isto implica.
  • A oferta cultural da illa céntrase no ámbito da infancia e das persoas adultas.
  • A xente nova da vila tende a saír da illa para desfrutar do seu tempo de lecer, sobre todo debido a unha falta de oferta cultural que os inclúa.
  • A programación de lecer corre a cargo, case en exclusiva, da asociación cultural e deportiva Dorna.
  • Forte abandono escolar debido a fortaleza do sector primario, no que a maioría dos mozos ve case a única saída para as súas metas laborais.
2017 12 13 sesión traballo proxectos CEUXC 46

O equipo 5 aposta pola autoxestión para a mocidade da Illa

Despois deste período de diagnose o grupo de traballo considera o seu foco de intervención moi claro, e elixe a xuventude como público obxectivo do seu proxecto cultural. Os seus obxectivos son os de implicar á xente nova no eido cultural e que poidan desfrutar do seu tempo de lecer no ámbito da illa.

Como idea principal barallan a posibilidade de traballar cunha planificación que se espalle ao longo de todo o ano, aproveitando algúns dos espazos cos que conta a vila para desenvolver un proxecto participativo coa xente moza, no que se podan empoderar e traballar dende a autoxestión, artellando a súa propia oferta cultural.

 

Equipo 6. Arzúa

O derradeiro equipo desta tarde desenvolve o seu proxecto no ámbito dunha vila pequena que se sitúa  no medio da xeografía galega e na que conflúen tres dos itinerarios do Camiño de Santiago. Tralo profundo traballo de búsqueda de información, o equipo falounos das singularidades da vila:

  • Trátase dunha vila illada no centro do país.
  • Poboación envellecida e que mostra unha tendencia a marchar da vila.
  • Carácter agrario, no que predomina a gandeiría e a produción de leite.
  • Existe unha ampla oferta cultural, promovida tanto dende o Concello como dende Unións Agrarias.
  • Contorna natural e patrimonial de gran valor.
  • O Camiño de Santiago pasa por Arzúa en tres das súas rutas: Camiño Francés, Camiño Primitivo e Camiño do Norte. Pero non existe unha oferta cultural definida para este tipo de visitante.

Tralo análise destes elementos diferenciadores da vila, o grupo pensa en catro temáticas de actuación: ofertar formación no ámbito gandeiro, na procura da promoción e innovación neste sector primario; posibilidades turísticas vencelladas aos peregrinos; fomentar a participación e os modos de facer e idear novas actividades e programación cultural.

2017 12 13 sesión traballo proxectos CEUXC 59

O equipo 6 analizou as potencialidades do Camiño en Arzúa

Como poboación obxectivo elixiron á xuventude e ao ámbito da terceira idade, dado que estes serían os que máis dificultades terían para atopar oferta de lecer. O equipo de Arzúa baralla como idea principal a creación dunha rede de axentes do cambio que poidan revalorizar o patrimonio e reactivar os espazos naturais, como é o caso do encoro de Portodemouros.

A idea parte da creación de grupos de axentes, que van adquirindo pequenos compromisos de actuación en relación ao medio ambiente ou ao patrimonio da contorna da vila. Todo isto artellado dun xeito participativo e favorecendo o intercambio de experiencias.

 

 

Despois das presentacións de cada equipo adicamos a segunda parte da aula a traballar cada un cos seus equipos sobre a presentación do Pechakucha, tentando bosquexar en vinte tarxetas as ideas dos nosos proxectos e traballando cara á consecución do anteproxecto. Coa asesoría dos nosos titores tentamos reforzar os aspectos máis febles, definindo os aspectos clave e solucionando problemas concretos de cada un dos proxectos.

 

 

 

 

 

Preséntase o Banco de Boas Prácticas na Xestión Cultural

No espazo Foro do Culturgal vén de presentarse o Banco de Boas Prácticas na Xestión Cultural da Asociación Galega de Profesionais da Xestión Cultural. Un proxecto coordinado polo noso compañeiro Sergio Lago e no que traballaron tamén intensamente as ex-alumnas Adriana Castro Tarela e Nela Fraga Rivas.

Dende o enlace boaspracticas.xestoresculturais.gal pódese acceder xa a unha primeira versión do espazo web, que se abre coa vontade de que a comunidade poida axudar a mellorar.

Non se trata dun código, nin manual académico, nin dun ránking de proxectos. Trátase, en esencia, dunha panorámica de 100 proxectos inspiradores e diversos na xestión cultural galega, algúns consolidados e outros que parecen marcar tendencias de futuro. Unha ferramenta que entendemos será de gran utilidade para profesionais e públicos da cultura.

Tamén conta cunha versión en castelán, xa que o seguinte paso será a súa difusión no eido iberoamericano, grazas a un acordo de colaboración entre a AGPXC e o noso Curso. #aprendercompartindo

Novos modelos empresariais e profesionais na cultura

Por Carmen Menéndez

Empezamos a xornada cunha visita ao Culturgal, no Pazo da Cultura Pontevedra. Esta Feira das Industrias Culturais celebra este ano a súa décima edición. A Feira xa supera a etapa de lanzamento e consolidación. Segundo Manuel Bragado, o seu presidente, esta Feira xa pasou á fase adulta, o que supón afrontar novos retos, entre os que destacan abrir e proxectar Culturgal fóra, interactuar con outros ámbitos e debuxar novos horizontes.

dav

Marcos Lorenzo e Xosé Aldea conversan con nós sobre as características de Culturgal

Quedamos na entrada do Culturgal ás 16:30 e primeiro temos un encontro con Cecilia Carballido, colaboradora da empresa Ouvirmos, que son os encargados da súa xestión. En principio trátase de darnos as claves do funcionamento do Culturgal. Céntrase en contarnos datos do histórico desta feira así como algúns datos de organización. A continuación o director da empresa, Xosé Aldea, fálanos máis en detalle da xestión económica (persoal adscrito a este traballo, presuposto que manexan e a xestión do mesmo). Hai una rolda de preguntas e ao terminar facemos un percorrido polo recinto ao noso aire.

 

Ás 18:00 temos cita no Espazo Foro para celebrar a conversa aberta Novos modelos empresariais e profesionais na cultura. O obxecto desta mesa é tratar modelos de traballo que están a xurdir e consolidarse nos últimos anos no sector cultural, todos eles de vocación cooperativa e que acollen unha ampla rede de profesionais e empresas das distintas disciplinas culturais e creativas.

Clara Rodríguez, de 7HCoop, Emi Candal, de Urdime, e Javier López, de Ainé Producións

Unha cooperativa é unha asociación autónoma de persoas unidas voluntariamente para formar unha organización democrática cuxa administración e xestión debe levarse a cabo da forma que acorden os socios. A súa intención é facer fronte ás necesidades e aspiracións económicas, sociais e culturais comúns a todos os socios mediante unha empresa. A diversidade de necesidades e aspiracións (traballo, consumo, comercialización conxunta, ensino, crédito, etc,…) dos socios, que conforman o obxecto social ou actividade corporativizada destas empresas, define unha tipoloxía moi variada de cooperativas.

Nesta conversa vemos, de feito, tres modelos bastante diferentes entre si.

 

Clara Rodríguez, de 7H Coop.

Unha cooperativa de traballo asociado, cooperativa de produción, ou simplemente cooperativa de traballo, é un tipo de cooperativa cuxo obxectivo é o prover e manter aos seus socios de postos de traballo a tempo parcial ou completo, a través da organización en común da produción de bens ou servizos para terceiros.

7HCoop toma o seu nome do local que ocupou nunha actividade primixenia de intervención artística en Área Central (Santiago de Compostela). É unha cooperativa de traballo asociado que nace no ano 2015 con varios eixos: creación, acción cultural e economía social. Conformada por creadoras, axentes e educadoras de moi distintas disciplinas, traballan conxuntamente na creación de proxectos globais por e para persoas.

A crise e a situación laboral provoca a procura de novas fórmulas e espazos laborais. Conta Clara que comezaron tres persoas esta cooperativa, nun primeiro momento son unha fotógrafa, unha ilustradora e unha xestora cultural. Primeiro con pouco financiamento, funcionaba baseándose nunha rede de amigos e colaboradores, comisariando elas mesmas os proxectos, actuando no seu entorno máis próximo. Neste contexto de proximidade, veciñanza e visitantes achéganse, primeiro con descoñecemento e dúbidas sobre o funcionamento deste espazo, para irse facendo pouco a con el ata integralo con naturalidade.

O traballo e o coñecemento fan que este proxecto pequeno de tres persoas vaia crecendo a través de proxectos colectivos, ampliando tanto o seu espazo de intervención como de participación.

Esta actitude de romper barreiras, facer este espazo accesible e favorecer a comunicación, marca unha actitude clara de funcionamento desta cooperativa. Actitude que pode resumirse en: economía social onde priman as persoas, proxectos con obxectivos para poñerlle límite á crise, loitando contra ela tecendo moitas redes para que os proxectos saian adiante.

 

Emi Candal (Urdime)

Esta cooperativa, que acaba de cumprir cinco anos, está dedicada ás artes escénicas e musicais  orientadas especialmente a un público infantil e familiar.

Conta Emi que, nun momento concreto, observan un importante retroceso nos avances da profesionalización de anos previos. Como consecuencia da crise económica, as empresas profesionalizadas estaban retrocedendo na práctica de contratar persoal ou externalizar traballos máis aló da produción. Aínda que era obvia a necesidade de especialistas para estes campos, finalmente eran os propios actores ou a dirección quen asumía estes traballos.

Eles o que fan é ofrecer as catro partes esenciais para o desenvolvemento dos espectáculos ás compañías: produción, xestión, distribución e comunicación. Xa que consideran que é un traballo excesivo para os artistas e que lles impide centrarse na parte creativa. Dese xeito poderanse centrar unicamente neste traballo mentres eles encárganse de resolver toda a parte loxística.

Empezaron tres persoas cun proxecto musical, agora son cinco socios e traballan con doce compañías en exclusiva e con outras en cousas máis concretas.

Buscan vías a maiores das habituais de distribución para facer máis viable a súa sustentabilidade.

As claves ou dinámicas que os axudan a traballar no sector son principalmente dúas: o coñecemento que teñen do mesmo e entablar conversas e redes abertas de traballo conxunto. Consideran que a capacidade de compartir espazos de traballo, o respecto ás diferentes miradas e o contacto coa xente (compartir ou coñecemento e a bagaxe en foros, reunións… ) é fundamental para irlles facendo expertos no sector .

 

Javier López (Ainé Producións)

Formada por dous socios, tamén nace como consecuencia da crise económica, xa que queda sen traballo a produtora na que traballaban e, coa súa experiencia, xúntanse para formar esta S.L.

Teñen dúas partes de actuación ben definidas: proxectos de produción audiovisual propios e representación de artistas.

Os seus obxectivos son: a necesidade de profesionalizar o sector e o coidado do artista (partindo do recoñecemento do seu talento e creatividade, axúdanlles para que o exploten sen preocuparse por nada máis). Tiveron que diversificar o negocio, e foron ampliando os servizos cun de imprenta (cunha deseñadora permanente) e cunha empresa de comunicación online (cun xornalista permanentemente). A empresa está formada por catro departamentos ben diferenciados:

  • Deseño/imaxe. Entenden que a procura do respecto e calidade sobre a imaxe do produto baséase no control directo sobre todo o proceso; dende a foto, a elaboración da publicidade ou a distribución.
  • Comunicación. A cargo de persoal especializado e unicamente adicado a esta tarefa e que conte coa habilidade para recoller, contrastar, revisar e indagar sobre o que aparece nos medios. Cada produción ten a súa imaxe propia, a súa estratexia, etc,…
  • Distribución dos espectáculos. A partir duns espectáculos xa consolidados, van facendo producións novas.
  •  Administración. Xestión real da súa carreira, control sobre os contratos, compañías, anuncios, etc,…

 

dav

Aproveitamos a xornada para coñecer en grupo a feira e aos profesionais que se dan cita nela

Turismo cultural e desenvolvemento territorial. Con Carlos Martins

Por Antía Lorenzo

A sesión de Carlos Martins iniciouse cunha breve introdución da súa biografía e traxectoria profesional. Comeza estudando Economía e decide relacionarse e moverse na etapa universitaria na AIESEC (Asociación de Estudantes Internacionais de Economía). Céntrase nos noventa como unha época convulsa e de novas realidades (Muro de Berlín, Iugoslavia…) como un momento no que se sinte realmente atraído polo concepto de cambio, e de como isto será unha constante ao longo da súa realidade laboral.

Despois de ter traballado 2017-11-29 Carlos Martins 5para unha consultoría, decide emprender da man dun compañeiro, montando a súa propia empresa no eido da economía. Grazas ao éxito da mesma, foi chamado polo Concello de Santa Maria da Feira para facerse cargo dunha serie de concellerías, que xiraban ao redor da cultura. Explica que este foi un dos momentos nos que participou da creación de grandes eventos culturais, algúns deles de carácter europeo. Entende logo disto o seu interese no turismo cultural e  decide formarse en Barcelona. Para el o turismo cultural é froito dunha intensa relación de forzas entre a cultura, a economía e o territorio.

Debido á súa consciencia de que existen desigualdades entre os recursos e o produto, e que sen a existencia dun diálogo entre ambas non hai proxectos con éxito, embárcase por segunda vez na creación dunha empresa. Crea Opium, unha das empresas fortes da Península neste campo. Explica que Opium traballa co seguinte esquema conceptual, que entende que dentro do territorio téñense que poñer en relación a comunidade, a cultura e a economía dun xeito equitativo. E tratar de pensar dende o centro que se atopa na relación das mesmas.

 

2017-1-29 grafico 1

Esquema conceptual sobre o que traballa Opium

 

Despois de ter rematada esta introdución, Martins fixo unha retrospectiva dunha serie de proxectos tratando de basear a súa achega á materia dende o experiencial.

A continuación deixarei unha lista con todos eses proxectos por se alguén que se achegue o blogue ten interese en seguilos, por motivos diversos, todos son exemplos interesantes a ter en conta. Falouse de:

  • Plano de gestão Centro Histórico do Porto Patrimonio Mundial
  • Estudo Macroeconómico Cluster de Indústrias Criativas do Norte de Portugal
  • Mapeamento Industrias Criativas Galiza-Norte Portufal (con EOSA)
  • GNRation Braga
  • Parte de contido da Casa da Memoria de Guimãraes
  • Convento de São Francisco, Coimbra.2017-11-29 Carlos Martins 3
  • Instituto do Viño e da Viña, Torres Vedras
  • Centro de Criação para as Artes de Rua, Santa Maria da Feira
  • Festival do Norte, Viana do Castelo
  • Viagens com Alma, Diocese do Porto
  • Festival oito24, Espinho
  • Festival readio Faneca
  • Manobras no Porto
  • Valorización turística Vila de Formosa, Algarve
  • Termas do Porto
  • Livraria Lello
  • Porto/post/doc
  • Candidatura Guimarães Capital Europea
  • Braga como cidade creativa de UNESCO
  • Media Arts

 

Tendo visto ese marco de referencias de proxectos pasamos a reflexionar sobre as transformacións en curso e as súas consecuencias:

 

NA ECONOMÍA:

  • Considera que a relación entre cultura e economía é totalmente necesaria e que non se poden entender unha sen a outra.
  • Que esta economía globalizada baséase no coñecemento, nos contidos dixitais, na partilla.
  • Que está baseada na experiencia no que se refire ao proceso de creación de valor.
  • É unha economía palco, de experiencia. O que as empresas explotan é a atención, e que esa atención é unha experiencia.
  • Que a economía baséase no sentimento de compartir (Uber, Airbnb, Facebook, Blablacar, Wikipedia,…).

Martins pecha o espazo adicado á economía coa seguinte cuestión: como integrar a cultura, o patrimonio e o turismo nun mundo cada vez máis dixital?

 

NO TURISMO:

Explica que é a fin do turismo tal e como o coñecemos:

  •  Viáxase máis
  •  Representa o turismo cerca do 10% da economía mundial

Fala da necesidade de crear un novo modelo/produto turístico para clientes diferentes (por exemplo China)  e dos millenials e a súa nova concepción de viaxe:

  • Un 86% busca experimentar unha nova cultura
  • Un 69% procura comida local
  • Un 44% festa
  • Un 76% basea a súa elección en recomendacións das súas amizades ou polas redes sociais
  • Só un 18% escolle mediante axencias de viaxe
  • Case todos os millenials reservan as súas viaxes a través de dispositivos electrónicos, principalmente smartphone e tablet
  • Un 97% comparten a súa experiencia a través das redes sociais
  • Un 70% participa neste tipo de dinámicas por unha necesidade social, non por querer participar (FOMO: Fear of missing out)

Polo tanto a motivación do turismo cultural é distinta:

  • Transformación persoal a través da viaxe2017-11-29 Carlos Martins 4
  • A viaxe deixou de ser pensada como consumo, asumíndose como un investimento na felicidade e calidade da vida.
  • A viaxe é máis colaborativa e o viaxante máis creativo. Búscase intervir, ser co-creador da viaxe.
  • O novo turista está multimotivado
  • A xente non quere ser turista senón convertirse nunha persoa local
  • Valórase o lado humano e emocional dos destinos
  • O destino é a comunidade (Neste sentido Martins apunta que este é o xeito de crear produto. Os territorios deben valorar os seus recursos endóxenos, o capital simbólico, as historias, a comunidade e a enerxía creativa).

Tamén hai que ter en conta a interrelación coa tecnoloxía:

  • Progreso da linguaxe natural que reducirá a necesidade de teclado. (Siri)
  • A realidade virtual poderá ofrecer experiencias de viaxes inmersivos independentemente da localización.
  • Teremos que ter en conta a realidade aumentada

Pecha tamén este apartado preguntándose que poderemos facer con este contexto, ao que responde que debemos reatoparnos co territorio e poñer en valor o produto local.

 

3. NA CULTURA:

Diferencia, en base á obra de Pier Luigi Sacco, tres momentos culturais que serían os seguintes:

  • Cultura 1.0 (de mecenazgo): o artista é convidado a producir unha obra, ten unha audiencia estricta, absorbe moitos recursos, o autor/ artesano atópase no fin da cadena.
  •  Cultura 2.0: reprodución en escala, produción en serie, industria cultural, grandes audiencias, valores económicos, autor vs audiencia, económico (copyright).
  • Cultura 3.0: Tecnoloxía que favorece a participación e a produción. Comunidades de significados e prácticas. Valor novo indirecto de mercado.

Di que a nova tecnoloxía cultural implica uns riscos:

  • A atención (non superior a 8 segundos)
  • Desvalorización da obra de arte
  • Democratización cultural.

E despois de ter indicado isto, pregúntase se a cultura 3.0 mata ou reformula os anteriores modelos de cultura e explica as súas consecuencias para o turismo cultural. E pregunta novamente que pode facer un destino turístico neste novo contexto social, tecnolóxico, etc… Resposta a esta pregunta introducindo a tese de Greg Richars, que se chama Turismo cultural 3.0 , e fai a seguinte comparativa:

 

2017-11- 29 gráfico 2

Comparativa entre dous modelos de turismo cultural

 

Recoméndanos Martins que, neste contexto, temos que aprender a ler o territorio. Non chega con ler os recursos, temos que ter en conta mellores produtos, prestar mellores servizos, ofrecer mellores experiencias, contar mellores historias e aprender a escoitar as historias dos nosos residentes temporais, que son os turistas de antes.

Neste momento da sesión, pon en valor dúas iniciativas concretas que foron o Gimarães 2012, European Capital of Culture e o Imaginarius de Santa Maria da Feira. Proxectos que cre que recollen este tipo de experiencia que nos está a definir.

Dende o seu punto de vista o turismo cultural é entender e escoitar as historias e conseguir que se conten soas, buscando as lecturas e as interconexións: a capacidade dunha comunidade de contarse a si mesma dende a propia historia, de falar dos cambios e das experiencias territoriais.