Economía da cultura. Con Pau Rausell

Por Carmen Prego Lamas

Na última aula antes do comezo do descanso de Nadal, achegámonos á Economía da Cultura a través do profesor da Universidade de Valencia, Pau Rausell. Benvidas as achegas do profesor, xa que nos permitiron, ou polo menos no meu caso, entender a xestión cultural dende a perspectiva da xeración de economía, de investimento, de reto, de crecemento económico …. Mudando vellas expresións como a de “A Cultura como gasto”.

Pau Rausell, profesor da Universidade de Valencia

Quero empezar este post cunha idea clave e que permite centrar o que foi a sesión de traballo co profesor Rausell: nos anos 90 a investigación na Economía da Cultura necesitaba xustificarse ante os “economistas” ( de servizos, os financeiros,….) o corro da Economía (con maiúsculas, para entendernos) estaba pechado para o ámbito da cultura. Se te xuntabas, comenta o profesor Rausell, co sector da Cultura notabas “aquí están os economistas a ensuciar a cultura”. A perspectiva mudou e aqueles economistas agora queren aproximarse/facer industria cultural.  E comenta, con gran satisfacción, que nestes momentos a “Unidad de Investigación en Economía de la Cultura y Turismo (Econcult)” que el dirixe, é unha das unidades de investigación que máis ingresos xera na Universidade de Valencia. Aproximámonos as propostas de traballo desta unidade nas que a máxima é a de proxectos con viabilidade orzamentaria apostando polos espazos, a innovación e a cultura. Ideas interesantes no seguinte enlace web econcult.eu.

Destaco a reflexión inicial de traballo dalgunhas propostas desta Unidade de investigación, como por exemplo:

• El Horno. Espacio de las Artes y la Cultura para la inclusión social y la Salud Pública: como unha proposta de reinvención do espazo, o inicio de proxecto é cunha pregunta clave: ¿qué é o que temos? ¿cales son as restricións do espazo? Relacionar cultura/creatividade/saúde/inclusión/cuestións arquitectónicas…. Na xestión deste espazo. Cunha visión integral dos proxectos na súa fase inicial.

Así mesmo, Pau Rausell tamén analiza as políticas culturais e entre as prioridades destaca, por exemplo, que a nivel europeo todas as convocatorias especialmente o PROGRAMA COSME cada vez ten máis importancia na valoración dos proxectos presentados no ámbito da cultura, do patrimonio. Temos, polo tanto, un novo exemplo desta mirada da Economía á Cultura.

Vexamos máis polo miúdo esta aproximación. A economía como ciencia social que explica as eleccións dos individuos, e aplicada ao ámbito da cultura  “trata de inferir o comportamento dos individuos cando teñen que elixir entre usos alternativos do seu tempo e recursos” e aquí temos:

• O individualismo metodolóxico: son os individuos os que toman as decisións de xeito racional e consciente.
• Estas decisións son tomadas no marco de determinadas preferencias.
• O obxectivo destas decisións é maximizar a utilidade das ditas eleccións.
• Todo este proceso está suxeito a un conxunto de restricións que poden ser: de orzamento dispoñible, en relación co tempo, co custe de oportunidade ou con outras restricións institucionais e sociais.

A partir da conxunción destes principios metodolóxicos pódense elaborar modelos econométricos que poden chegar a explicar por que decidimos comprar unha entrada a un museo ou explicado en termos económicos: a satisfacción pola entrada ao museo é superior ao seu custe? A partir de aquí, pasaríamos a outros dos puntos da aplicación da Economía á Cultura: dado ese nivel de preferencia (a elección no noso caso da compra desa entrada ao museo) como se poderían aumentar os beneficios de satisfacción?

Así, dende unha perspectiva de aplicación da Economía á Cultura podemos establecer, como exemplo, o seguinte obxectivo: “imos facer que a xente vaia máis ao teatro” posibles ideas:

• Baixar os impostos do teatro, pero non necesariamente ten por que baixar o prezo.
• Prezo: redución do custe.
• Programar máis teatro: creamos a oferta, creamos máis oportunidade. Aumentar a programación reducindo as restricións.
• Outras moitas que poderían xurdir,…

A Economía da cultura tenta, polo tanto, aproximarse os hábitos de consumo cultural, por exemplo e  facer inferencias, extraer conclusións que permitan xerar os elementos necesarios para acadar ese obxectivo. O profesor Rausell coméntanos que España é un dos países nos que máis analizado están os hábitos culturais da poboación e que no desenvolvemento das programacións non empregamos nin o 10% desta información.

Nesta aproximación ao estudio aplicado da Economía á Cultura é importante saber:

Vidrieira no Musèe Carnavalet da Historia de París

Que estuda a disciplina académica da economía da cultura?

• Aquí atopamos, por unha parte que os bens e servizos culturais non son un output calquera xa que son “bens de experiencia” e en moitos casos moitos destes bens/servizos culturais mostran atributos de bens públicos.
• O estudio dos mercados da cultura
• A xestión dos grandes equipamentos culturais é un tema clave especialmente en cuestións relacionadas cos modelos de xestión cultural e que se están a converter en temas centrais de estudo en traballos de economía e de xestión cultural
• As funcións da intervención pública na provisión de bens e servizos culturais: tanto para a satisfacción dos dereitos culturais como polos efectos económicos e a versatilidade da cultura para acadar un abano de obxectivos sociais, educativos, etc.

Desta análise da aplicación da Economía á Cultura, tamén xurde unha cuestión ¿hai cousas en cultura que non se poden contar/cuantificar? Por exemplo: o impacto cognitivo dunha exposición pódese cuantificar, darlle un valor económico?

No estudio dos mercados da cultura temos:

• Experiencias culturais que non son de mercado,
• Experiencias culturais que son de mercado,
• Experiencias que prevén as AA.PP.

É importante coñecer onde está o átomo cultural, o punto de relación/de contacto entre a economía de mercado e o ecosistema cultural. Nestes momentos, estamos convertendo, cada vez máis, bens e servizos culturais como produtos.

En relación co estudio da Economía das Organizacións Culturais, o profesor Rausell comenta que:

• As organizacións culturais funcionan, cada vez máis, como referentes doutras organizacións económicas
• As motivacións dos/as participantes (sexan capital ou traballo) planéanse en termos diferentes ao resto do sistema económico, o que implica unha maior resistencia “non podemos comparar o mercado de cadeiras co mercado das emocións”.
• A creatividade como input e o contexto (espacio) resultan máis importantes que en outros ámbitos.
• As condicións obxectivas de traballo no sector cultural son peores que na media da economía , pero hai algún tipo de compensación, un valor engadido.
• A tendencia estrutural que o ámbito da cultura non sexa comparable aos outros sectores.
• Os/as profesionais do ámbito da cultura destacan polas súas habilidades/capacidades de innovación e creatividade respecto dos profesionais doutros sectores, pero teñen máis dificultades na xestión do tempo, por exemplo, e na habilidade de comunicar os contidos dos seus proxectos.

Cultura, alicerce da sustentabilidade

A última parte da sesión centrouse nas posibilidades da Economía da Cultura como programa de política económica e a súa relación co desenvolvemento,  e así, temos que ser conscientes da evolución do concepto de desenvolvemento e tomando de referencia a Jon HAWKES que no seu libro The Fourth Pillar of Sustainability: culture’s essential role in public planning, que como argumento central está o de propor a cultura como cuarto piar da sustentabilidade (ao mesmo nivel que os tres piares tradicionais: desenvolvemento económico, social e ecolóxico).

Para HAWKES a cultura é un proceso, non un produto. Sen a vitalidade da cultura, a planificación pública nunca pode ser realmente eficaz e íntegra; coa importancia do nivel local para favorecer un desenvolvemento sostible cun forte compoñente cultural.

Rausell sostén que o obxectivo de toda acción pública é a da política na que a cultura adquire centralidade e reflexiona sobre aspectos como:

• As políticas culturais son as que “menos cambian” nun cambio electoral faise o que se fai.
• Temos modelos de facer xestión cultural secuestrados polos equipos técnicos: quen delimita a política cultural a nivel municipal é o técnico. Anoto a reflexión!!
• As políticas culturais son as menos eficaces de todas.

A centralidade da Cultura nas políticas públicas debe ser unha aposta xa que:

• A Cultura incrementa o “atractivo” das rexións.
• A Cultura incrementa a productividade dos restantes sectores
• Mellora a eficiencia e a adaptación ás novas realidades sociais

Destaque do informe RIS3 GALICIA, das estratexias de especialización para o RETO 1: Novo modelo de xestión de recursos naturais e culturais baseados na innovación, cunha aposta pola modernización do sector turismo e industrias culturais galegos a través do uso intensivo das TICs para acadar un sector turístico competitivo a nivel Europa baseado no Turismo cultural e nos recursos naturais.

Esta aposta, a través da innovación, tamén é unha preocupación das políticas europeas así Europa 2020 é a estratexia de crecemento da UE para a próxima década. Baixo a perspectiva de que a “UE se converta nunha economía intelixente, sostible e integradora” e fixando cinco grandes obxectivos en materia de emprego, innovación, educación, inclusión social e clima/enerxía. Cada estado membro adopta os seus propios obxectivos nacionais. Así mesmo, as autoridades nacionais e rexionais deben preparar estratexias de especialización intelixente no proceso de descubrimento de emprendedores. Estas estratexias (ESCALAS RIS3: estratexias nacionais e rexionais para a especialización intelixente) serán determinantes na distribución dos fondos europeos.

Pau Rausell, por Jaime Capilla Cela

A modo de conclusión, desta interesante aula, podemos dicir que a cultura xera espazos amables onde se xeran relacións e que cando estas danse con frecuencia dan lugar a interaccións. Apostar, en definitiva, polo crecemento económico baseado, tamén, no dereito a emocionarse xa que como diría PIERE LUIGI SACCO, a “Cultura alegra a vida”.