Contexto de Intervención (II) e (III). Ana Lorenzo e Gonzalo Rodríguez.
Por Carolina Blanco.
A diagnose. Necesidades e oportunidades. Ana Lorenzo
Por Elena López.
Dentro das tarefas que nos corresponde ao alumnado do curso está a de participar na actualización deste blog e, como novata que son, a primeira dúbida que me xurdiu foi como enfocar a clase do venres a cargo de Ana Lorenzo. Comecei a visualizar todos os conceptos aos que fixemos referencia e sobre os que traballamos na sesión e pensei que non ia ser capaz de ordenalos nun contexto. Foi aí cando me decatei de que non é cuestión da orde senón da visión global de todos eles, que é o que nos leva ao noso proxecto cultural.
Cando chegamos a nosa segunda clase do curso xa intuín que ía ser diferente. Cambiamos de aula, mesas e cadeiras individuais que movimos unhas cantas veces nas 4 horas que compartimos: grupos de 5, de 3… cada un de nós coa súa maneira de pensar pero todos traballando para un proxecto. O coñecemento que Ana Lorenzo nos q
uixo transmitir ía tamén implícito no seu método didáctico, creamos un escenario en movemento continuo, unha das premisas que formará parte da nosa investigación.
O primeiro concepto que abarcamos foi o de necesidade, e abrimos a fenda no grupo entre os partidarios de que todos temos as mesmas e os que pensabamos que depende de cada individuo. Afondando un pouco máis nas teorías máis representativas e describindo o que entendiamos por tal, achegamos posturas ao recoñecer a existencia de distintos tipos como as reais, as sentidas, as culturais… O importante cando abordemos un proxecto cultural é identificar aquelas necesidades que queremos satisfacer, e ser conscientes de que non hai nada illado senón que todo nos vai influír noutros aspectos.
Como a hora de escoller a nosa técnica de investigación, dependendo da que empreguemos imos obter un resultado diferente. As tres perspectivas a través das cales podemos afrontar a nosa investigación son:
a.- Distributiva / Estatística: datos estatísticos e enquisas que nos aportan descricións.
b.- Estrutural / Cualitativa: entrevistas e grupos de discusión que nos “explican”.
c.- Reflexiva / Participativa: investigación e acción participativa que “transforman”.
A necesidade de utilizar instrumentos propios da metodoloxía cualitativa e participativa ven de visibilizar aspectos da realidade que quedaban ocultos co uso das técnicas cuantitativas. É de vital importancia para acadar o éxito vincular ao maior número de xente posible.
E comezamos a traballar coa diagnose, que debe considerarse como o primeiro paso cara a unha boa estratexia de desenvolvemento cultural. Nunha diagnose comunitaria é a propia comunidade quen determina as súas necesidades primordiais e poderá propoñer as posibles solucións para satisfacelas. É a que nos vai permitir coñecer a fondo a realidade existente recompilando e analizando datos, discursos e accións da cidadanía.
Como realizar unha boa diagnose para que o noso proxecto cultural se axuste á realidade?
Para iso realizaremos un mapa de axentes e relacións: colocaremos no eixo vertical aqueles axentes que consideremos que posúen máis ou menos poder (entidades, grupos sociais e poderes), e no eixo horizontal se os percibimos próximos ao noso proxecto ou antagonistas. O obxectivo é identificar as potencialidades de cada un, e unha vez rematado saberemos quen falta nese mapa, que axentes non están implicados no proxecto e poder corrixilo ou simplemente telo presente á hora de adoptar medidas.
O coñecemento do territorio, o contexto, no que se planifica e xestiona posibilitará a elaboración de proxectos máis acordes ás diversas necesidades das persoas. Será de gran axuda coñecer a traxectoria doutras accións culturais que se levaron ou levan a cabo no mesmo contexto, xa que nos vamos atopar con moita información diferente de distintas variables.
Xeraremos, a partir desta investigación, canles de comunicación tanto coa sociedade civil coma cos organismos públicos que nos permitan perfeccionar unha metodoloxía de análise das diversas expresións culturais.
As primeiras conclusións ás que chegamos, e é algo recorrente na elaboración dos mapas en xeral, é que aparecen colectivos como os inmigrantes con pouco poder e moi lonxe de nós e a pouca proximidade dos poderes, que moitas veces está mal considerada xa que na realidade son máis próximos do que pensamos nun primeiro momento. A cultura intervén aquí dende unha dobre dimensión: como factor de creación de identidade e como estimuladora da creación e participación. O exercicio da cultura é un elemento básico para a cohesión e a inclusión social.
Sería bo elaborar proxectos a medio e longo prazo, identificando necesidades e procurando satisfacelas do mellor xeito posible, con dinámicas de participación cidadá para ter unha ampla base vinculada ao noso proxecto.
Aquí quedamos, cos deberes de identificalos axentes que van a estar presentes no mapa do noso proxecto cultural. Espero que sigamos movéndonos, alternándonos, cambiándonos, participando, rindo, usando post-it de distintas cores e tamaños para empaparnos dos distintos saberes.
Que cultura e para que sociedade, con Eduard Miralles
Por Xavier Campos.
Cando no 2003 comecei a traballar como técnico de cultura no Concello de Ribadeo a miña experiencia era fundamentalmente a do activismo cultural. Tiña comigo a querenza polos contidos (a música, a literatura, as artes escénicas, o patrimonio…) e unha clara vocación de intervención social, mais faltábame conceptualización e coñecemento concreto no campo do deseño e da xestión de políticas culturais. Chegaban dúas semanas no despacho para decatarse de que unha cousa era saber de teatro e outra ben diferente tomar decisións sobre que programación, para que públicos, en base a que obxectivos, en que calendario, desde que circuítos, con que formato e prezos… podiamos organizar a próxima temporada teatral do meu concello. E así co resto. Para poder definir o concreto era preciso comprender, e ter as claves, do global. Precisaba ter a visión do conxunto, aquela que dota de coherencia e de sentido ao traballo que facemos, para poder definir despois cada un dos aspectos particulares.
A partir desa constatación púxenme a devorar, con verdadeira ansia, todos os materiais que ía descubrindo e me podían ser de axuda no proceso de autoaprendizaxe. Xabide, Periférica, Interacció, Toni Puig, DIBA, gestorcultural.org, Alfons Martinell… eran referencias, nomes, marcas que aparecían e se repetían decote no mapa diverso das descubertas. Entre eles salientaba para min o de Eduard Miralles, responsábel da política cultural da Diputació de Barcelona. O seu perfil, cun pé na acción e no deseño de políticas desde a administración e outro na reflexión e análise do campo cultural, resultaba de especial interese para profundar naquilo que máis me interesaba, a tríade cultura, territorio e proximidade.
Coa lectura dos seus textos e a asistencia a algunha das súas participacións en diferentes foros corroborei enfoques de traballo, necesidades de planificación e perspectivas de abordaxe estratéxica das diferentes dimensións nas que hoxe a cultura se manifesta. Os seus conceptos servían, e serven, de ferramentas desde as que abrir canles de reflexión sobre o que estamos a facer e sobre como repensarmos a nosa posición en relación ao contexto. E iso, entendo, é ao final o máis importante. Calquera xestor cultural, calquera responsábel político desta área, ten, antes de calquera outra cousa, a obriga de pensar e de definir que cultura e para que sociedade.
A clase maxistral de Eduard Miralles na segunda sesión do curso respondeu, neste sentido, xustamente a esta necesidade que vimos de formular. O seu foi un demorado, claro e pedagóxico percorrido, de carácter fundamentalmente descritivo, das cuestións que conforman o esqueleto básico do marco teórico da xestión cultural e, ao tempo, serviu igualmente como repaso diacrónico dos principais modelos e perspectivas que se foron sucedendo no ámbito das políticas culturais.
Comezou Miralles reivindicando o seu papel de policy making, isto é, de facedor de políticas públicas que vén traballando, desde hai décadas e en diferentes circunstancias, a partir da conceptualización da experiencia e da posta en valor do coñecemento emanado da praxe. Fronte a unha academia en moitas ocasións depredadora do saber –como denunciaba Alfons Martinell nunha deliciosa entrevista para a revista Periférica– o noso convidado aposta por dar valor á experiencia do traballo para, desde ela, reflexionar sobre os contidos e as claves do propio marco desde o que se está a intervir.
En base a esa posición o propio Miralles iniciou a descrición dalgunhas cuestións básicas. Na definición e amplitude do termo cultura, por exemplo, oscilante entre unha visión sociolóxica asociada ás artes e outra antropolóxica (máis ampla e totalizadora) atendemos a necesidade de procurar o espazo máis fértil para a nosa acción na interrelación de ambas. Do mesmo xeito, no debate entre o obxectivo da excelencia (produtos “espectaculares”, con ampla visibilidade e escasa base sociocomunitaria) ou o da proximidade (proxectos de base ampla, firmes, mais con escaso impacto) apostamos pola converxencia de ambos (a máis base, máis altura) nunha fórmula que os articulase de forma eficaz.
Miralles conduciunos despois á descrición e territorialización histórica dos diferentes modelos de política cultural (estado árbitro, estado mecenas, estado arquitecto, estado enxeñeiro). Os Arts Council, os Ministerios de Cultura, as innovacións que se están a tentar en países coma Quebecq ou Australia… gañaron protagonismo para, a partir da análise das súas diferenzas, construír unha reflexión sobre os obxectivos, estratexias e funcións das diferentes políticas culturais.
A exposición centrouse, de seguido, na avaliación das particularidades das mesmas en relación ao resto de políticas públicas. Da man desta vontade achegámonos ao campo dos dereitos culturais -aínda pouco definido e avanzado-, á territorialidade da acción cultural e ás lóxicas de cooperación e/ou competencia que se dan nela e, finalmente, á vinculación das motivacións (resolución de necesidades existentes, aproveitamento de oportunidades de contexto) que aparecen na formulación das propostas culturais.
Por último, a comparativa de estratexias, políticas, axentes e factores de lexitimación que operaron nos diferentes modelos sociais (estado tradicional, moderno, do benestar e relacional) deu pé a unha proveitosa achega aos modelos da democratización cultural (André Malraux, proximidade, acceso á cultura, oferta, Casas da Cultura, cidadán espectador) e da democracia cultural (Mondiacult, Informe MacBride, cidadán como protagonista), da que partiron reflexións igualmente interesantes sobre a transversalidade das relacións entre ámbitos (educativo, social, cultural), a permeabilidade das políticas culturais aos cambios sociais e tecnolóxicos ou a evolución específica que se deu no marco do Estado español dos anos 70 en diante (asociacionismo cultural, institucionalización, equipamentos, reflexión sobre o quefacer cultural).
En resumo, a intervención de Miralles foi o que se agardaba: un percorrido maxistral, extenso e a un tempo rigoroso e ameno polos conceptos clave da xestión e das políticas culturais, que nos introduciu da mellor maneira a todos os contidos específicos que imos abordar no curso a partir deste momento.
Presentación do Curso 2015-16. Introdución ao proxecto cultural
O pasado venres, 9 de outubro, tivo lugar a inauguración do Curso de Experto Universitario en Xestión Cultural, na Facultade de CC. Económicas da USC. Logo dun primeiro encontro d*s alumn*s e titores na cafetaría trasladámonos á aula onde tivo lugar a presentación oficial da man de Isabel Neira, Gonzalo Rodríguez, Marcos Lorenzo e Sergio Lago. Nela, Gonzalo Rodríguez introduciu o papel deste Curso no marco da Universidade de Santiago de Compostela, e Sergio Lago comentou asimesmo o seu funcionamento e distribución de horas, as canles de comunicación que se empregarán e a oportunidade que ofrece este posgrao de facer prácticas.
Unha vez presentados *s coordinador*s e titores foron *s alumn*s os que se presentaron. Este ano, esgotadas todas as prazas, contamos cun perfil moi plural. Entre *s compañeir*s do Curso temos responsables políticos do ámbito local e autonómico, así como técnic*s de cultura, turismo, bibliotecas, festas e normalización lingüística en diferentes concellos e deputacións, ademais de estudantes, activistas e empresari*s do eido da cultura.
A continuación Marcos Lorenzo falou da estrutura do proxecto cultural que servirá de marco condutor do Curso: Nun primeiro momento encargarémonos, na dimensión interna, do proceso de diagnóse necesario para acadar a dimensión externa, o anteproxecto, que debe esclarecer en que consistirá o noso proxecto, quen estará tras el, para que serve o noso proxecto cultural, quenes serán *s destinatari*s e quen forma parte do noso equipo e aliad*s. O apartado operativo do proxecto (no que concretar a metodoloxía, as accións, a localización, os recursos, o orzamento, a avaliación e posible continuidade) abordarémolo a partir das aulas de xaneiro. Ao final do curso teremos deseñado, por equipos, un proxecto cultural propio, tentando afondar o máis posíbel na súa estratexia específica e Plans de Produción, Financiamento, Márketing, Comunicación e Medios, e de Públicos.
Deseguido iniciouse un debate sobre para que serve un proxecto cultural, que importancia ten ter unha programación e planificación para que un proxecto teña éxito e poida ser avaliado. A idea brillante ten que vir acompañada de rigor metodolóxico e dunha viabilidade económica. É tamén o xeito de que a idea dunha persoa ou colectivo acade a trascendencia social e sexa exportable.
Falouse moito e con altísimo nivel de participación na aula da política cultural con motivo da cuestión lanzada ao aire “hai un proxecto bo para toda a poboación?”. Condenouse a falta de continuidade dos proxectos, resultado de empregar as actuacións culturais como armas en política, e tamén o “boísmo”, esa visión acrítica da cultura que a coloca nun estadio infantil con respecto a, por exemplo, a sanidade. Non toda acción cultural é boa en sí mesma; tamén hai inxustiza social en Cultura.
No debate comentouse asimesmo a potencialidade transformadora do proxecto cultural, e as súas opcións de relación co Poder dende os conceptos de Jesús Ibáñez: conversión, reversión, perversión e subversión.
Durante o descanso dividiuse o alumnado en 6 grupos cunha lista de diferentes contextos a escoller entre el*s para desenvolver o seu proxecto cultural.
Despois da asignación destes contextos, Marcos Lorenzo falou do traballo en equipo e deu certas pautas e suxerencias para o bo funcionamento do mesmo. Cun breve debate posterior concluíu esta primeira sesión do Curso de Experto Universitario en Xestión Cultural.
Na vindeira sesión Eduard Miralles fará un repaso pola Historia, actualidade e perspectivas das políticas culturais.