Unha visión da cultura desde a economía. Pau Rausell

Presentábase o recoñecido experto en economía da cultura, Pau Rausell, chanceando sobre as dificultades que tería en impartir a aula en galego, aínda que, cunha refinada ironía ¨marca da casa¨, deixaba caer que estaría disposto a facelo en valenciá de ser suxerido polos alí presentes. As expectativas que xeraba esta primeira sesión do trimestre final do curso eran altas e abofé que foron cumpridas cun traballado discurso, encravado nunha elegante retórica, digno dun dos grandes investigadores en economía cultural desta diversa península.

Antes, o tradicional repaso dos coordinadores do curso polos eventos que se deixaron vivir nas últimas semanas e os que se achegan: desde a esperada viaxe ¨extraoficial¨ do vindeiro mes ata a introdución das próximas aulas nas que se abordarán temas tan interesantes coma a cooperación internacional e a financiación dos nosos proxectos a través do patrocinio, do crowdfunding, o mecenazgo, etc. Seremos quen de conseguir un bo patrocinador que nos axude a facer realidade os nosos traballos?

Despois dun extenso resumo dos proxectos máis recentes (http://www.econcult.eu/) levados a cabo desde o departamento de economía aplicada da Universitat de Valéncia (moitos deles por encargo directo do Ministerio de Cultura) proseguía Pau Rausell cunha básica definición: ¨A economía é a ciencia que trata de explicar o comportamento (cultural) dos individuos¨. Desde a visión do economista, ¨non nos interesa por qué unha persoa consume cultura ou non, senón como poderiamos facer para aumentar ese consumo¨. Aquí entra en xogo o individualismo metodolóxico ligado ás escollas racionais (rational choice) das persoas, nas que interfiren certas restricións (presupostarias, sociais, legais, persoais, etc.), que condicionan a nosa toma de decisións á hora de consumir un ben ou servizo cultural (preferencias).

Como pode un economista cultural mudar o nivel de preferencias dun usuario/a? É unha tarea que se torna complicada, afirmaba o docente, cando os niveis de democratización da cultura son actualmente baixos. Por exemplo, á pregunta “como poderiamos facer para que a xente acuda máis ao teatro?” Desde a visión dun economista deberiamos traballar sobre as restricións que fan que non acudan, en especial, cando sabemos que a esas persoas lles gusta moito o teatro (ou calquera outra manifestación cultural) pero non van por algún motivo.

¨Hai certa impostura nos individuos en determinadas respostas que fan que as estatísticas nunca sexan 100% fiables¨, – afirmaba con certa ironía. Así como un denominado 2º nivel de preferencias, que nos leva ao autoengano, cando dicimos, por exemplo, que nos gustaría que nos gustase algo (coma a lectura). En definitiva, a clave está en que o economista debe romper as restricións que condicionan o comportamento dos individuos na toma de decisións e maximizar a utilidade (valor) nas preferencias ou eleccións dos consumidores culturais.

Para isto existen diversas ferramentas de medición que nos axudarán a aproximarnos a estes valores – adiantaba gráficamente. Podemos falar, entre as máis relevantes, das contas satélite da cultura e os estudos de impacto económico. As primeiras serven para medir o peso da cultura na economía, produción e emprego en comparación con outras actividades económicas. O impacto económico determina o valor monetario dos bens e servizos culturais en relación aos beneficios sociais que xenera (Frey, 2000). Ambas ferramentas son moi recurrentes no eido académico, pero tamén son moi uilizadas á hora de deseñar as políticas culturais públicas, as que se tornan aínda ineficaces e regresivas (destinadas á clase media e media-alta). Un cambio de modelo é posible entre a cidadanía!

Coa reflexión ao redor das políticas culturais públicas e o alto grado de conservadorismo actual, por moito que se fale de innovación, comezabamos a segunda parte da tarde abrindo o espectro da cultura á participación cidadá como parte da dimensión intrínseca do capitalismo cultural. Como podemos ampliar os nosos grados de liberdade cultural? A ampliación das nosas capacidades de decisión está directamente relacionada coa satisfacción dos nosos dereitos culturais: SER, PARTICIPAR, ACCEDER, EXPRESARSE e COMUNICAR. Porque cando facemos comunidade, aumenta o noso benestar e a nosa felicidade.

¨A orixe do valor simbólico, económico e social é un proceso de construción social onde son TAN NECESARIAS a participación da creación, a mediación e o consumo/uso/participación.¨ Creatividade, tolerancia e desenvolvemento cultural deberían ser conceptos imprescindibles no ámbito das políticas culturais europeas. Estes termos pódense consultar de maneira extensa no libro Cuáles son las necesidades humanas de Jon Hawkes, unha das moitas lecturas recomendadas por Pau Rausell na tarde do pasado venres.

Demasiados contidos en tan pouco tempo para resumir toda a sabiduría que nos transmitiu este experto en economía da cultura e ao que foi un verdadeiro pracer poder escoitar. Desde unha visión máis económica, quedámonos coa idea de que TODO SE PODE MEDIR, pero fagamos o esforzo entre todos e todas para que conte tanto o aspecto cualitativo coma o cuantitativo en canto ao que as políticas culturais se refire.

Rematarei cunha reflexión sobre a labor dos xestores culturais no ámbito da cooperación cultural internacional, a cal é a de fomentar e difundir o diálogo entre as diferentes culturas para que exista un respeto mutuo ante as diferencias multiculturais da nosa sociedade globalizada. Este é o obxetivo principal dos principais actores como a UNESCO ou a Agencia Española de Cooperación Internacional para o Desarrollo (AECID), dúas institucións fundamentais para a obtención de datos estatísticos fiables cos que poder medir os impactos económicos das políticas culturais. Traballar por un desenvolvemento sostible das culturas capaz de reducir a pobreza, que fomente a cohesión social e a igualdade de dereitos e que produza un diálogo intercultural a través da alfabetización moral, a cultura e o medio ambiente.